Демографската иднина на Бугарија: Најсиромашна земја во ЕУ

Кога Бугарија се приклучи кон Европската унија во 2007 година, земјата имаше најнизок животен стандард од  која било од 27-те земји што припаѓале на Унијата во тоа време. Во просек, Бугарите имаа еквивалент од само 4.300 евра на располагање секоја година. Просечниот износ во ЕУ беше повеќе од шест пати поголем. Сепак, многу Бугари беа оптимисти за иднината, бидејќи имаше значителни подобрувања во претходните години. Од крајот на милениумот, БДП порасна за околу 50 проценти. Бројот на оние што работат во формалната економија се зголеми за речиси половина милион, а невработеноста падна од речиси 20 проценти (2001) на околу седум проценти.

Ветувањето за просперитет што го нуди политичката трансформација од 1990-тите се чинеше дека е исполнето, а пристапувањето во Европската унија сигнализираше  признавање на тој успех.

Сепак, со избувнувањето на глобалната економска криза, Бугарија доживеа голем пад. Од 2008 до 2009 година, БДП падна за речиси четири проценти. Илјадници работни места беа загубени, пред се во секторите кои претходно беа успешни – градежништво, трговија, текстил и туризам. Бројот на вработените во Бугарија денес е за 330.000 помал отколку во 2008 година, а околу 40% од населението е загрозено од сиромаштија. Бугарија останува најсиромашната земја на ЕУ, стои во анализата на balkaneu.com.

Демографските промени ги расипуваат шансите за просперитет

Демографскиот развој на земјата прави и потешко да се затвори јазот со богатството со остатокот од ЕУ. Ова е затоа што Бугарија моментно поминува низ невообичаено брза демографска трансформација. Не само што жените во Бугарија – како и речиси насекаде во ЕУ – имаат само мал број деца; Здравствениот систем е толку тромав што Бугарија го има вториот најнизок животен век во Европа – само Литванија е полоша од овој индикатор. Во просек, Бугарите живеат само 74,7 години. Во текот на првите десет години од своето членство во ЕУ, Бугарија загуби 4,4 отсто од населението преку вишок на смрт – повеќе од која било друга земја-членка на ЕУ-28.

Покрај тоа, илјадници луѓе емигрираат секоја година во потрага по подобар живот во странство – пред сè, од сиромашниот северен дел на земјата. Бидејќи многу од оние кои емигрираат се млади луѓе, намалувањето на населението и стареењето на општеството се забрзува. Со сегашната средна возраст од 43.6, Бугарија е веќе петтата најстара нација во ЕУ. Се предвидува дека како резултат на сите овие случувања, само 5,6 милиони луѓе ќе живеат во земјата во 2050 година – повеќе од 1,5 милиони помалку отколку денес – во кој случај, ќе има само 1,5 луѓе на работоспособна возраст за секое лице над 64; Сегашниот сооднос е сè уште три до еден. Денес Бигарија веќе има најголем ризик од сиромаштија во староста меѓу сите земји на ЕУ – 46 проценти.

Со оглед на овие случувања, уште поважно е брзо да се затвори јазот во богатството со другите европски држави. Тука клучот е продуктивноста – односно просечната продукција на секој вработен. Се проценува дека продуктивноста ќе треба да се зголеми годишно за четири проценти до 2040 година за Бугарија да го достигне просекот на ЕУ за БДП. Меѓутоа, меѓу 2010 и 2015 година, годишно се зголеми за само 2,5 проценти. За да се зголеми растот на продуктивноста во иднина, бугарската економија мора да се модернизира. Во моментов, земјата произведува главно едноставна стока на долниот крај на синџирот на вредност. Речиси и да нема друга држава на ЕУ, каде што уделот на високотехнолошкиот извоз е толку низок колку што е во Бугарија. За да започне структурна трансформација, Бугарија има потреба од странски инвеститори. Но, поради лошата инфраструктура и раширената корупција, Бугарија има мала влечна сила меѓу меѓународните инвеститори.

Образованието како главно прашање

Со цел да се зголеми продуктивноста на посакуваното ниво, Бугарија ќе мора да преземе мерки за да осигурa дека населението е способно да ги задоволи потребите на пазарот на труд. Компаниите кои имаат за цел да дизајнираат и произведуваат сложени производи бараат квалификувани работници, како менаџери, инженери и компјутерски научници. Бугарија има многу малку такви работници. Ова се должи на образовниот систем  се бори да ги опреми учениците со најосновни вештини и знаења. Во меѓународната образовна проценка PISA 2015 година, 40 отсто од тестираните 15-годишници не можеа да читаат едноставни текстови, да прават лесни аритметички или да ги разберат основните научни концепти.

Една од причините за овие слабости е  структураta на бугарскиот училишен систем. За околу една петтина од учениците, општото образование се завршува по шест или седум години – тоа е, многу пред да стигнат до минималната возраст за напуштање на училиштето. Во тој момент се префрлаат во стручно училиште. Наставните програми на овие стручни училишта се едвај ориентирани кон потребите на пазарот на труд. До ден-денес практично нема соработка меѓу работодавците, креаторите на политики и образовните институции кога станува збор за изработка на образовни програми кои адекватно ќе ги подготват учесниците за задачи кои треба да се извршат на работното место. Покрај тоа, постои недоволна практична ориентација и недостиг на јасно дефинирани стандарди за содржината на обуката. И покрај големиот број иницијативи и програми за реформи во последниве години, оваа ситуација едвај се промени.

Слично на тоа, високото образование досега придонеломногу малку за модернизација на економијата на земјата. Не само што квалитетот на истражувањето и наставата е полош отколку во другите европски држави. Многу студенти избираат предмети кои ретко се потребни – на пример, хуманистичките науки. Поради оваа причина, невообичаено голем број дипломирани студенти подоцна работат во професии кои се под нивното ниво на квалификација. Во својата Национална стратегија за развој на високото образование, Бугарија ја спроведува целта за охрабрување на повеќе студенти да се одлучат за иднина-ориентирани теми – на пример, инженерство, биотехнологија и компјутерски науки – и промовирање на развојот на овие области особено.

Бидејќи неизбежно ќе биде неколку години пред таквите напори да дадат позитивни резултати, вештините на работната сила да се развиваат преку понатамошна обука. Колку е голема потребата може да се види од анкетата на ЕУ според која повеќе од две третини од Бугарите на возраст од 25 до 64 години не знаат како правилно да користат компјутер или интернет. Секој месец, само 2 проценти од работоспособното население се регистрирани како учесници во понатамошни курсеви за обука. Просекот на ЕУ е  под 11 отсто.

Друг потенцијален ресурс за надминување на последиците од демографската трансформација е да се најде кај оние кои во моментот не работат ниту бараат работа. Речиси една четвртина од населението на возраст од 25-64 години припаѓа на оваа таканаречена тивка резерва. Многу жени не работат. Како што е случај во целиот свет, семејните обврски се меѓу главните причини за ова. Но, во Бугарија постои посебна причина: земјата нуди најдолго законски породилно отсуство во светот – 410 дена. Во овој период, жените добиваат 90 проценти од нивната оригинална плата. Потоа, мајките или татковците можат да земат платено родителско отсуство од 320 дена. Поради оваа причина, младите жени понекогаш го напуштаат пазарот на трудот со години.

Недостиг во секој поглед

Сиромаштијата е голем проблем во Бугарија. Сепак, тоа не влијае на сите сегменти на населението во иста мера. Ромите, кои сочинуваат пет до десет проценти од населението, се особено загрозени. Во 2011 година, три четвртини од нив живееле во сместување без такви основни капацитети како тоалет, кујна, туш и електрична енергија. Само половина имаат здравствено осигурување и нивниот просечен животен век е околу десет години подолу од оној на остатокот од населението. И бидејќи тие често немаат речиси никакво образование, Ромите често се невработени или, во најдобар случај, работат на нискоквалификувани работни места. Само десет проценти завршуваат средно училиште и, со само еден процент, нивниот удел во дипломците е незначителен. Две третини од Ромите на возраст од 16 до 24 години не се обучени ниту работат.

Голем број на државни спонзори и иницијативи на граѓанското општество имаат за цел да помогнат во подобрувањето на ситуацијата на Ромите. Тука, образованието игра важна улога. Заедно со неформалните проекти како што се летни школи и советодавни програми за родители, реформите во образовниот систем имаат за цел да помогнат децата да останат на училиште колку што е можно подолго. За таа цел, владата воведе двегодишно задолжително предучилишно образование, како и целодневни училишта. Освен тоа, сиромашните семејства добиваат одредени социјални бенефиции само ако нивните деца редовно посетуваат училиште. Во многу поголема мерка отколку што претходно беше случај, приватниот сектор учествува во организирање на програми за менторство, обука и стажирање за да ги направи Ромите погодни за пазарот на труд. Ваквите напори не се без екстра мотив. Ромите сочинуваат до 19 проценти од новодојдените на пазарот на труд. Колку добро или лошо е вклучено малцинството во општеството, ќе биде од клучно значење за одредување на иднината на земјата.

Доколку преземете содржина од оваа страница, во целост сте се согласиле со нејзините Услови за користење.