Како што нема Уставна основа за воведување на двојазичност на целата територија на Република Македонија, немаат Уставна основа одредбите од предложениот Закон за употреба на јазиците за спроведување на судските постапки, пишува во петокот во својата колумна поранешниот министер за правда, Михајло Маневски.
Подготвувачот на Законот, според одредбите што се пропишуваат за водењето на судските постапки или нема никакво сознание за Уставното уредување на судскиот систем во Република Македонија или со предвидување на такви неуставни одредби смислено прави провокација и врши притисок за донесување на неуставен закон.
Има ли Владата правник, кој треба да го отвори Уставот и да види дека тоа што се предвидува во Законот за употреба на јазиците за водење на судските постапки нема никаква уставна основа и да укаже дека Владата неможе да утврди неуставен текст на закон.
Според членот 9 од предложениот Закон, судските, управните, кривични и прекршочни постапки, парнични и вонпарнични постапки, извршните постапки, предистражни и истражни постапки, постапка за извршување на санкции, како и другите постапки пред судовите, јавните обвинителства како и сите други органи, тела и институции, се применува македонскиот јазик и неговото кирилско писмо како и јазикот што го зборуваат најмалку 20 отсто од граѓаните и неговото писмо.
Сите постапки од ставот 1 на овој член се водaт на македонски јазик и неговото кирилско писмо и на јазикот кој го зборуваат најмалку 20 проценти од граѓаните во Република Македонија и неговото писмо доколку судија, јавен обвинител, странка или друг учесник во постапката е лице кое зборува јазик кој го зборуваат најмалку 20% од граѓаните во Република Македонија.
Според ставот 3 од Законот, сите одлуки, писмена и други акти кои произлегуваат од постапките од ставот 1 на овој член се донесуваат и издаваат на македонски јазик и неговото кирилско писмо како и јазикот што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните и неговото писмо доколку судија, јавен обвинител, странка или друг учесник во постапката е лице кое зборува јазик кој го зборуваат најмалку 20% од граѓаните во Република Македонија.
Што се предвидува во овие три става на членот 9?
Се предвидува дека судските, управните, кривични и прекршочни постапки, парнични и вонпарнични постапки, извршните постапки, предистражни и истражни постапки, постапка за извршување на санкции, како и другите постапки пред судовите, јавните обвинителства како и сите други органи, тела и институции, се применува македонскиот јазик и неговото кирилско писмо како и јазикот што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните и неговото писмо.
Тоа значи дека во овој член кумулативно се предвидува примена на Македонскиот јазик и неговото писмо и на Албанскиот јазик и неговото писмо.
2. Сите судски постапки како и постапките во сите други органи и тела ќе се водaт на македонски јазик и неговото кирилско писмо и на јазикот кој го зборуваат најмалку 20% од граѓаните во Република Македонија и неговото писмо доколку судија, јавен обвинител, странка или друг учесник во постапката е лице кое зборува јазик кој го зборуваат најмалку 20% од граѓаните во Република Македонија.
Тоа значи дека постапките пред судовите и јавните обвинителства како и пред сите други органи и тела ќе се водат на двата јазици на Македонскиот јазик и неговото писмо и Албанскиот јазик и неговото писмо, под услов доколку судија, јавен обвинител, странка или друг учесник во постапката е лице кое зборува јазик кој го зборуваат најмалку 20% од граѓаните во Република Македонија.
Сите одлуки, писмена и други акти кои произлегуваат од постапките од ставот 1 на овој член се донесуваат и издаваат на македонски јазик и неговото кирилско писмо како и јазикот што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните и неговото писмо доколку судија, јавен обвинител, странка или друг учесник во постапката е лице кое зборува јазик кој го зборуваат најмалку 20% од граѓаните во Република Македонија.
Од овие одредби може да се заклучи дека водењето на судските постапки и донесувањето и издавањето на судските одлуки на Македонски јазик и на Албански јазик и нивните писма ќе се спроведува според национална припадност на судија, јавен обвинител, странка или друг учесник во постапката, ако е лице кое зборува јазик кој го зборуваат најмалку 20% од граѓаните во Република Македонија.
Тоа значи дека доколку едно од наведените лица е албанец по националност, постапката ќе се води и на албански јазик и одлуките ќе се донесуваат и издаваат на двата јазика.
Што значи ова од практичен аспект?
На пример: Ако се спроведува кривична постапка пред суд по поднесено обвинение против 5 обвинети лица за сторено кривично дело, во која постапка има 5 бранители, јавен обвинител, еден судија и дваица судии поротници, 2 вештаци и десет сведоци или вкупно 26 лица, ако едно од тие лица едно лице е Албанец, постапката пред судот ќе се води на Македонски јазик и неговото писмо и на Албански јазик и неговото писмо.
Тоа значи дека ќе се водат два записника за главната расправа на Македонски јазик и на Албански јазик и на нивните писма, ќе има дваица записничари и дваица преведувачи. Ако се водат два записниака на двата јазика, кој ќе ги диктира записниците и кој записник е веродостоен, тој на Албански или на Македонски јазик? Кој ќе го утврди тоа? Каква ќе биде постапкаата пред повисокиот суд во жалбена постапка? Нема одговор на ниту едно прашање.
Овој пример се однесува и на сите други судски постапки: парнични, прекршочни, вонпарнични, управни спорови, управни постапки и други постапки пред судовите и јавните обвинителства.
Сите одредби во Законот за употреба на јазиците за судството и судските и постапки, предистражни и истражни постапки на јавните обвинителства се спротивни на Уставот на РМ
За спроведување на Стратегијата за судски реформи од 2004 година, се изврши изменување на Уставот на Република Македонија. На 7 декември 2005 година Собранието на Република Македонија со Одлука ги прогласи Амандманите од XX до XXX на Уставот на Републкика Македонија кои се однесуваат на судскиот систем.
Прашањето за употребата на јазикот при водењето на судските постапки е уредено со амандманот XXV на Уставот. Според овој амандман, постапката пред судовите се уредува со закон што се донесува со двотретинско мнозинство од вкупниот број пратеници.
Употребата на јазикот во постапка пред судовите е уредена со Законот за кривичната постапка, Законот за парничната постапка, Законот за вонпарничната постапка, Законот за управните спорови, а во управната постапка со Законот за општата управна постапка и други процесни закони.
Сите наведени закони се системски и се донесени со двотретинско мнозинство од вкупниот број пратеници во Собранието, од кои најголемиот број во времето од 2008 до 2015 година.
Законот за кривичната постапка е донесен на 17 ноември 2010 година. За негово донесување гласале 81 пратеник, односно две третини од вкупниот број пратеници на Собранието, меѓу кои и пратениците на ДУИ.
Според членот 8 од Законот за кривичната постапка, во кривичната постапка службен јазик е македонскиот и неговото кирилско писмо. Друг службен јазик што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните и неговото писмо во постапката се користат во согласност со законот. На никого во постапката не му е скратено правото да зборува на својот јазик. Со Законот се гарантира правото на обвинетиот, оштетениот, приватниот тужител, сведоците и другите учесници што зборуваат службен јазик поинаков од македонскиот во постапката да го употребуваат својот јазик и писмо.
Освен тоа, со членот 10 се гарантира правото на граѓаните што зборуваат службен јазик поинаков од македонскиот поднесоците да може да ги поднесуваат на својот јазик и писмо, кои се преведуваат и се доставуваат до странките. Поканите, одлуките и другите писмени документи на граѓаните што зборуваат службен јазик поинаков од македонскиот јазик ќе им се достават и на тој јазик.
Одредбите од Законот за кривичната постапка за употреба на јазикот во постапката соодветно се применуваат и во прекршочната постапка.
Законот за парничната постапка е донесен на 15 септември 2005 година, а значајни измени и дополнувања на Законот се донесени на 25 јули 2010 и на 22 јули 2015 година. За донесување на законите гласале и пратениците на ДУИ во Собранието. Според членот 6 од Законот, парничната постапка се води на македонски јазик и неговото кирилско писмо.
Во парничната постапка друг службен јазик и неговото писмо што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните се користат во согласност со овој закон. Припадник на заедница кој како странка или друг учесник во постапката не го разбира и не го зборува македонскиот јазик и неговото кирилско писмо има право на преведувач, а трошоците за преведувањето паѓаат на товар на судот. Судот е должен да ја поучи странката, односно другиот учесник во постапката за правото предвидено во ставовите 2 и 3 на овој член.
Претседателот на советот или судија поединец е должен да ги внесе во записникот поуката на судот и изјавата на странката, односно на другиот учесник во постапката. Одредбите од Законот за парничната постапка за употреба на јазикот во постапката се однесуваат и на Законот за вонпарничната постапка, донесен исто така со двотретинско мнозинство на 18 јануари 2008 година.
Законот за управните спорови е донесен на 17 ноември 2010 година со двотретинско мнозинство, во членот 7-а се предвидува дека доколку овој закон не содржи одредби за постапката во управните спорови, соодветно ќе се применуваат одредбите од Законот за парничната постапка.
Според амандман XXX на Уставот, Јавното обвинителство ги врши своите функции врз основа на Уставот и законите и меѓународните договори ратификувани во согласност со Уставот. Функцијата на јавното обвинителство ја вршат Јавниот обвинител на Република Македонија и јавните обвинители.
Надлежноста, основањето, укинувањето, организацијата и функционирањето на јавното обвинителство се уредува со закон што се донесува со двотретинско мнозинство гласови од вкупниот број пратеници. Законот за јавното обвинителство е донесен на 12 декември 2007 година и беше доставен на верификација на Венецијанската комисија.
Согласно одредбите од Законот за кривичната постапка, јавното обвинителство ја спровадува истражната и предистражната постапка. Според членот 10 од овој Закон, Јавниот обвинител во извршувањето на функцијата соодветно ги применува одредбите од Законот за кривичната постапка, што се однесуваат на употреба на јазикот во постапката.
Сите темелни закони што се однесуваат на судските реформи имаат целосна верификација на ЕУ.
Според компаративните искуства, законите од областа на судските постапки содржат одредби за употреба на јазикот на кој се води постапката. Според членот 8 од Законот за кривичната постапка на Хрватска, во кривичната постапка во употреба е хрватскиот јазик и латинското писмо. Со Законот се гарантира правото на секој учесник во постапката да говори на својот јазик, а се предвидува преведување од страна на судот. Во член 6 од Законот за кривичната постапка на Словенија се наведува дека кривичната постапка тече на словенечки јазик. Во Законот за кривичната постапка на Сојузна Република Германија се говори за јазик на судот. Во параграфот 259 се наведува дека обвинетиот кој не го владее јазикот на судот се испитува и известува преку толкувач.
Преодни одредби на законот за употреба на јазиците
Законот за употреба на јазиците формално нема преодни одредби. По својот карактер преодна одредба е членот 23 од Законот во кој се пропишани роковите за исполнување обврски на повеќе субјекти кои треба да ги преземат за имплементирање на законот, а имено:
Во рок од една година од денот на влегувањето на сила на овој закон сите надлежни институции се обврзани да ги донесат подзаконските акти за спроведување на овој закон;
Во рок од шест месеци од денот на влегување во сила на овој закон, институциите се обврзани да ги спроведуваат обврските наведени во член 7 од овој закон (кој се однесува на називите на институциите) ;
Владата на Република Македонија веднаш после влегувањето во сила на овој закон ќе развие програма за покренување на јавната свест за примената на овој закон;
Во рок од една година одредбите од другите закони се усогласуваат со одредбите на овој закон;
Во случај на неусогласеност на одредбите на овој закон со јазичните одредби на друг закон, органите се должни да ги применуваат одредбите од овој закон.
Од посебно значење се став 4 и став 5 на овој член, со кој се предвидува обврска за усогласување на одредбите од другите закони со Законот за употреба на јазиците и доколку во тој рок не се изврши усогласување на јазичните одредби, по автоматизам се применуваат одредбите од Законот за употреба на јазиците. Вакво решение во најмала рака е невиден правен безобразлак.
Ова вероватно е уникатно Соломонско решение за обезбедување примена на Законот за употреба на јазиците по автоматизам. Како е можно да се предвиди вакво решение?. Владата на РМ како предлагач на законите основано се предпоставува дека треба да знае дека закон што е донесен со двотретинско мнозинство неможе да се изменува со Закон кој се донесува со најмалку 1/3 од присутните пратеници во Собранието (40 пратеници) и Бадинтерово мнозинство од присутните пратеници, како што се донесува Законот за употреба на јазиците.
Со закон што се донесува со најмалку 40 пратеници не може да се изменат или дополнат системски закони кои се донесуваат со двотретинско мнозинство од вкупниот број пратеници, какви што се наведените судски процесни закони и други закони донесени од 2007 до 2015 година.
Правна еквилибристика и небулозно е да се предвиди автоматизам за примената на Законот за употреба на јазиците доколку во рок од една година не се усогласат јазичните одредби од другите закони. Тоа значи дека на Закон донесен со 40 пратеници му се дава снага на Устав, со кој се дерогираат одредбите од двотретинските закони. Тоа во правната теорија и правнта легислатива е непознато и не е прашање за кое требе да се дискутира, барем не во правните кругови. Многу експерти од областа на правото, меѓу кои деновиве и Д-р Осман Кадриу смета дека неможат да се предвидат вакви одредби за судството и судските постапки доколку не се извршат измени во Уставот на Република Македонија.
Законот за употреба на јазиците е неуставен закон во целина и е резултат на голем притисок и закани за напуштање на коалицијата, доколку не се донесе Законот за употреба на јазиците. Поради тоа овој закон треба да се повлече од процедура.
Зоран Заев со предлагање и донесување на неуставни закони на штета на Република Македониј, под закани и притисоци со цел да ја задржи власта, неможе да ги држи во заложништво Република Македонија и судбината на народот.
