Извор од бугарското МНР за „Капитал“ раскажал дека „грст коски и едно парче ткаенина“ ги окупираа бугарско-грчките односи во последната година
Тоа е приказна која започнува пред точно 1.000 години. Во неа се вмешани кралеви, претседатели, премиери, тајни акции на бугарското воено разузнавање во Првата светска војна, вековни ракописи и децении дискретни преговори. И еден скелет. Овие историја завршува во Солун.
Со овие зборови во бугарскиот весник „Капитал“ се раскажува приказната како Софија и Атина се договориле на бугарските власти да им бидат предадени коските на цар Самуил.
„Како што веројатно знаете од билбордите и весниците, овие денови Бугарија забележува 1.000 години од смртта на Самуил. Она што веројатно не го знаете е дека посетата на Плевнелиев во Солун ќе го означи крајот на една долга, тајна и на крајот неуспешна борба, предводена од неколку влади за враќање на предметните коски во Бугарија. Истата вклучува двајца претседатели, три влади, еден специјален преговарач, неколку историчари и еден куп мошти. Мисијата започнува тајно, постепено добива моментум и на крајот речиси целосно ги окупира билатералните односи со соседната држава. Историјата е толку заплеткана и долга за да биде разбрана, што вреди да се започне од самиот почеток“, се наведува во анализата.
Островот со црквата
Тој почеток е во 1965 година кога грчкиот археолог Николас Муцопулос пристигнува на ископувањата во областа Преспа, кај истоименото езеро, на границата меѓу Албанија, Македонија и Грција. Муцопулос е привлечен од старата и полураспадната базилика на големиот остров. Базиликата е импресивна со архитектурата, но излегува со уште нешто. При ископувањата во неа грчкиот тим наидува на четири саркофази во јужниот дел на зградата. Неколку од нив се уништени, но едниот е недопрен. Во него откриваат скелет на човек, висок околу 1,60, со остатоци од плаштаница (10 на 10 см, со грб со птици) и од ризница, наведува бугарскиот медиум.
Според „Капитал“, откритието на археологот сепак доаѓа во неповолно момент. На крајот на 60-тите години односите меѓу Бугарија и Грција штотуку почнаа да се регулираат – во 1964 година се потпишани договори по кои се отвораат амбасадите во двете земји. Три години подоцна сепак доаѓа на власт грчката воена хунта, која со агресивна антикомунистичка реторика повторно го запира процесот на приближување и затоплување.
„Освен тоа, Грција не сака да ја потхранува реториката на Македонците во соседна Југославија. Самата Преспа е пограничен регион каде што ископувањата се прават само со дозвола на Министерството за внатрешни работи, а странските посетители таму не се дозволени до почетокот на 80-тите години. Затоа Муцопулос ќе чека за официјално признавање две децении, за да соопшти дека тоа најверојатно се коските на Самуил, дури во 1984 година, во статија за Бугарската академија на науките“, се вели во анализата.
Ние – коските, вие – хартија
„Бугарија дознала за коските на Самуил од дневникот на бугарскиот дипломат Николај Тодоров. Во дневникот се опишува како грчкиот научник му дозволува во 1984 година на бугарскиот конзул во Солун, Илија Петров, да направи копија од черепот. Во тоа време започнува и стремежот на бугарската држава да ги добие коските на Самуил, но уште тогаш таа се соочува со сериозен проблем – Грција нема намера да дава подарок и сака нешто за возврат. Тоа нешто има сопствена историја, не помалку возбудлива од онаа на коските“, наведува „Капитал“.
Во 1916 година, за време на Првата светска војна, кога бугарската армија владее во Егејска Македонија, тогашниот директор на Народниот музеј и иден премиер Богдан Филов му пишува писмо на командантот на армијата, генерал Жеков, во кое објаснува дека е загрижен за културните споменици на фронтот и зоните околу него. По наредба на Жеков се создава посебна група на научници која треба да направи попис на спомениците на културата и да ги прибере. Филов е на чело на одредот кој собира ракописи, икони, релјефи и др.
Огромен дел од овие предмети се од бугарската архиепископија во Охрид, како и од манастирот во Серес – „Свети Јован Претеча“ и манастирот во Драма – „Света Богородица Косиница“. Сите тие се упатат кон Софија, каде што прописно се прибрани. Меѓу нив има огромна количина на црковни ракописи, каталогизирани и собрани од манастирите за огромен временски период – од IX до XIX век, се вели во анализата.
Мисијата е строго доверлива и е обелоденета дури во 1994 година со дозвола на военото разузнавање.
„Во 1919 година војската дури инсценирала судир на воз во кој дел од овие ракописи согоруваат. По завршувањето на војната Бугарија е обврзана со специјална репарациона клаузула – 126 од Нејскиот договор да се врати сето донесено од окупираните територии. Земјата одбива да ја почитува одредбата, враќа само 250 ракописи – повеќето на манастирот во Серес. Оние од Драма, кои се над 400, остануваат во сопственост на Бугарија. Со договорот меѓу двете земји од 1923 година сите прашања се решени – Грција не ја покренува темата за исчезнати ракописи и така го губи правото да ги бара по официјален пат. Всушност, соседната држава мисли дека многу од нив воопшто не постојат, додека неколку децении подоцна се сфаќа дека тоа не е така.
Горе-долу во исто време кога Бугарија почнува да се интересира за коските на Самуил, Грција почнува неофицијално да бара начин да ги врати црковните ракописи.
Георги Прванов ги обновува преговорите
По промената на власта во земјата, бугарските власти го напуштат својот интерес кон антиката, зафатени со секојдневни грижи. Грчките продолжуваат да бидат заинтересирани за ракописите. Првите податоци за обновениот интерес доаѓаат во 2007 година кога една статија во „Стандард“ опишува како Георги Прванов, во тоа време на официјалната посета на северна Грција, разговарал со својот грчки колега Каролос Папулјас за можноста да се оствари размена. Кој, како и зошто ја оживеал идејата во главите на бугарските државници, не е јасно.
„Она што е познато, сепак, потврдено од неколку места за ‘Капитал’, е дека во 2009 година, набргу по доаѓањето на власт на ГЕРБ, заменик-министерот за надворешни работи Марин Раиков со тајно решение станал главен преговарач со Грција по прашањето. Мандатот на Раиков бил потврден и од наредната влада, чиј шеф бил тој, и од таа на Пламен Орешарски. Покрај премиерите за овој мандат знаеле и претседателите Георги Прванов и Росен Плевнелиев. Целата процедура изгледа премногу тајна бидејќи никој од вмешаните во историјата не сакаше да коментира. Раиков не одговори на повиците на ‘Капитал’, а од Претседателството категорично одбија да дадат коментар“, наведува весникот.
Грците го користат бугарскиот патриотизам
Извори запознаени со преговорите сепак ја раскажале во детали приказната.
Откако во 2009 година Раиков го презел мандатот, почнал да преговара со грчкиот претставник, кој е амбасадор во Париз (каде што Раиков бил амбасадор исто така). Откако Муцопулос ги предал коските на складирање, тие стоеле во подрумот на Музејот на византиска култура во Солун.
„Грците го користат бугарскиот патриотизам за да го добијат она што го сакаат. Приближувањето на споменатите 1.000 години од смртта на Самуил се златна шанса за нив. Грчките власти немаат особена корист од коските, ниту пак планираат да ги изложат и на тој начин да станат предмет на обожавање од Македонци. Прашањето повторно е подигнато при посета на бугарски претседател во Грција – овој пат Росен Плевнелиев“, се вели во анализата.
Во 2012 година Марин Раиков му дал ветување на грчкиот партнер дека ќе ги добијат ракописите назад во замена за скелетот на Самуил и плаштаницата.
„Преговорите сепак удираат на камен. Ракописите долго време се наоѓале во таен фонд, и се објавени кон крајот на 80-тите години откако тогашните власти проценуваат дека нема опасност Грците да поднесат барање. Поголемиот дел од нив се предадени во фондацијата на проф. Иван Дујчев, кој е дел од мисијата на Богдан Филов. Фондацијата, предводена од ќерката на армискиот генерал Добри Джуров, Джурова, експерт по византиските ракописи и историја на уметност (и агент на военото разузнавање), ги држи во центарот „Дујчев“, кој е под заедничко туторство на Софискиот универзитет. Бидејќи ова е автономна структура, ракописите не можат така лесно да бидат предадени“, се вели во анализата.
Ветувањето на Раиков создало паника кај Джурова, центарот и историчарите запознаени со ракописите. Грчката страна се покажува добро подготвена и очигледно со голема желба – во Софија брзо пристигнуваат експерти, подготвени директно да ги транспортираат експонатите назад.
Се свикува итен состанок меѓу Бојко Борисов и раководството и академик Васил Ѓузелев, експерт за бугарски средновековни и антички текстови и ракописи. Експертите му објаснуваат на премиерот Борисов за богатството што всушност го содржат архивите.
„Грција нема никакво право врз колекцијата според меѓународните конвенции. Таа е воен трофеј. Никој не враќа воени трофеи. Прашајте го Британскиот музеј или Ермитаж кога ќе вратат нешто“, вели налутено научник кој е запознаен со колекцијата. Противниците на размената посочуваат дека коските не се датирани, ниту е многу јасно што точно ќе добие Бугарија во замена за нешто вредно што го поседува.
„Грците може да ископаат нешто друго и да им го продадат на Македонците како коските на Самуил“, вели научникот.
Бојко Борисов го отфрла договорот. Долгите тајни преговори меѓу Грција и Бугарија веќе може да завршат.
Дипломатија под диктат на коските
Но, патриотски бран не е толку лесно да биде сопрен. За тоа придонесува донекаде и фактот дека Бугарија влегува во спор со Македонија за нејзиното членство во ЕУ, а во Скопје активно оди процесот на глорификација на македонското минато и се подига споменик на цар Самуил. Мандатот на Раиков не е прекинат и прашањето продолжува да стои на дневен ред. Доаѓа службената влада, која самиот Раиков ја предводи. Преговорите со Грција не се стопирани бидејќи мандатот сигурно е продолжен и од идниот кабинет – овој на Пламен Орешарски.
Кристијан Вигенин како министер го покренува барем еднаш ова прашање на состанокот со експертите. Директорот на Националниот историски музеј, Божидар Димитров, претседателот на фондацијата „Бугарска меморија“, д-р Милен Врабевски, и проф. Јордан Јорданов пак одат до Солун во септември минатата година за да ги погледнат и да ги потврдат коските.
„Ние со Врабевски ништо не можеме да кажеме бидејќи не сме специјалисти во коски. Јас искрено си признавам дека од коски не се разбирам“, вели Димитров за „Капитал“. Тој сепак се потпишал под изјавата дека тоа се коските на Самуил.
Во ноември минатата година официјално е формиран комитет за одбележување на годишнината, за што се одвоени 600 илјади лева. Станува збор за изложби, прослави и споменик кој треба да се појави пред „Света Софија“. Договорот за коските на никаков начин не е поврзан со агендата на Комитетот.
Извор од бугарското МНР раскажал дека „грст коски и едно парче ткаенина“ ги окупираа бугарско-грчките односи во последната година и нешто. Дури на последната средба за време на самитот на НАТО во Велс бугарскиот и грчкиот претседател пак разговарале за прашањето, и иницијативата дошла од бугарска страна.
И покрај сè, оваа активност не довела до резултат. Од „Дондуков“ испратиле прашање до грчка страна дали може да се организира сеќавање на свети Ахил во базиликата, но Атина категорично одбила вакво нешто. Грчката страна го одбила и барањето да испрати во Софија за прославата ретко парче ткаенина со грб, пронајдено во гробот. Минатиот месец министерот за надворешни работи Даниел Митов го доставил до директорот на Националниот археолошки музеј, Људмил Вагалински, конечното одбивање, како оправдување дека ткаенината била премногу кревка за транспортирање.
Постигнат е компромис – Плевнелиев да оди да ги види коските и плаштаницата во музејот во Солун, а негов домаќин да биде министерот за култура. Моштите ќе бидат откриени само за посетата, а најверојатно потоа ќе бидат прибрани повторно.
Епилог
Така скелетот, изваден пред 5 децении на островот во Преспанското Езеро, ќе остане таму каде што е. Од ‘Капитал’ слушнале различни теории чија била всушност идејата зад иницијативата да се вратат коските. Една од нив упорно ја враќаше историјата таму каде што е започната, во 1916 година – кај военото разузнавање. Други го објаснуваат со иницијативата на самиот Марин Раиков, кој го прифатил тоа за лична кауза. Трети се сомневаат дека само овој „лесен“ бонус им се допаднал на сите политичари и тие немале против или не се осмелуваат да го завршат, кога станало јасно дека е невозможна мисија.
Извор: Капитал
