Сто триесет итри кардинални електори ќе влезат во Сикстинската капела денеска попладнето и, зад заклучените порти целосно изолирани од надворешниот свет, ќе го започнат тајниот избор на новиот поглавар на Римокатоличката црква.
Конклавите се состаноци на кардиналското собор на Римокатоличката црква со цел избор на нов бискуп (епископ) на Рим, односно папа, и се најстариот метод за избор на поглавар на институција во светот.
Конклавите (од латинскиот „cum clave“ – со клуч) во форма слична на денешната се воведени во 1274 година со декрет на папата Григориј X. Поттикна од долгата историја на политичко мешање во изборот на папи и долгите периоди на седисваканција (испразнето место на римскиот епископ), тој одлучил дека кардиналските изборници мора да се изолираат, да се заклучат однадвор и да не им биде дозволено да заминат додека не изберат нов поглавар.
Од папата Павле VI. во 1970 година беше пропишано дека само кардинали помлади од 80 години можат да учествуваат на конклави, а тие мора да се свикаат не порано од 15 и не подоцна од 20 дена по смртта на папата или неговото откажување од должноста.
За избор на нов папа се потребни две третини од гласовите и негова согласност.
Од 1846 година, конклавите без исклучок се одржуваат во Систинската капела, најпознатата од капелите на Апостолската палата, позната по својата архитектура и фрески од ренесансните мајстори Микеланџело, Ботичели и други на ѕидовите и таванот.
Кардиналите гласаат во Систинската капела за време на конклавите, но се сместени во блиската Каза Санта Марта за време на нивното траење.
Иако служи и за други намени, на пример, папата Франциско живееше таму, оваа петкатна зграда е изградена за време на понтификатот на Јован Павле II. Најпозната е како резиденција на кардиналите за време на конклавата. Има 128 соби, а на кардиналите им се доделуваат по пат на жрепка.
Не е хотел со пет ѕвездички, но домот е многу удобен и гостите имаат сè што им е потребно, велат кардиналите.
За време на траењето на конклавата, сите радио, телевизиски и телефонски врски се прекинати, бидејќи кардиналите мора да бидат изолирани од надворешниот свет и од можните влијанија врз нивната одлука.
Изборот на нов папа е ритуал богат со традиција и симболика, мистерија и хипнотички грегоријански песнопоења.
На денот на конклавата, кардиналите ја слават мисата (литугијата) „Pro Eligendo Papa“ (за избор на папа) наутро, а потоа во поворка со Литанијата на сите свети и химната „Veni, Creator Spiritus“ (Дојди, Создателу, Свети Духу) се упатуваат кон Систинската капела.
Таму тие прво ќе положат заклетва дека ќе ја почитуваат изборната постапка и завет на молчење. Заветот го чита деканот на Кардиналскиот собор или неговиот заменик ако првиот има над 80 години и нема право на глас (ова ќе се случи на овие конклави бидејќи деканот Џовани Батиста Ре е премногу стар за да гласа, па затоа таа улога ќе ја преземе аргентинскиот кардинал Леанрдо Сандри).
Кардиналите ја положуваат заклетвата поединечно, држејќи ја раката на Евангелието.
Extra omnes!
Иако Ватикан е познато обвиен во тајност, постојат добри историски причини зошто не се зборува за конклавите и зошто кардиналите мора да се обврзат да гласаат според својата волја, вели професорот по црковна историја монсињор Роберт Вистер.
Имено, до почетокот на ХХ век, француските или шпанските кралеви или Светиот римски император имале право на вето врз изборот на папата. Последниот човек што го искористил ова право бил австроунгарскиот монарх Франц Јозеф кога го блокирал изборот на тогашниот државен секретар Маријано Рампола, на конклавата во 1903 година. На негово место, Џузепе Сарто (Пиј X) станал папа.
Пред почетокот на гласањето, кардиналите ќе слушнат говор од специјално назначен свештеник, кој ќе ја објасни моменталната состојба на Црквата и ќе ги предложи квалитетите потребни за нов папа. Потоа, директорот на папските литургиски прослави извикува „Extra omnes“ (сите надвор) и ги затвора вратите.
Покрај него, во капелата можат да останат секретарот на Кадриналскиот собор, уште двајца церемониолози, строго ограничен број помошен персонал и медицински сестри кои ги придружуваат болните кардинали, но со претходна согласност од Кардиналскиот собор, и двајца лекари.
Како и кардиналите, и ним им е строго забрането да откриваат какви и да се информации од конклавата, а Сикстинската капела внимателно се проверува пред почетокот со цел да се отстранат секакви уреди за прислушување. Казната за откривање информации од конклавата, директно или индиректно, е екскомуникација.
Eligo in Summum Pontificem
На првиот ден од конклавата, кардиналите гласаат само еднаш, а во следните денови, двапати наутро и двапати попладне.
Доколку нема резултати по три дена, гласањето се одложува за најмногу еден ден, кој е посветен на молитва, состаноци, размислување и духовна обнова. Оваа постапка се повторува ако има седум нови круга на гласање без избор на папа.
„Тоа е релативно мала група луѓе кои се познаваат доста добро, а изборот на папа е повеќе како избор на раководител на оддел на универзитет отколку на политички собир“, изјави пред неколку години истакнатиот американски експерт за Ватикан, Џон Ален.
Самото гласање се состои од три фази. Во првиот круг, се подготвуваат и дистрибуираат гласачки ливчиња, а имињата на деветте кардинали кои ќе учествуваат во процесот се извлекуваат со жрепка. Тројца се бројачи на гласовите, тројца се „инфирмари“ (задолжени за собирање гласови од болните кардинали) и тројца се ревизори.
Гласачките ливчиња се правоаголни, со зборовите „Eligo in Summum Pontificem“ (Ги избирам врховниот свештеник) напишани на врвот, а на дното има простор за името, кое мора да биде јасно напишано со печатни букви.
Кардиналите ги оставаат гласачките ливчиња во посебен сад во облик на урна поставен на олтарот на Систинската капела, веднаш пред „Страшниот суд“ на Микеланџело. Притоа, тие велат: „Го повикувам за сведок Господ Исус, кој ќе биде мој судија, да го дадам својот глас на оној за кого, пред Бога, мислам дека треба да биде избран“.
Кога сите кардинали ќе завршат со гласањето, бројачите прво проверуваат дали бројот на гласачки ливчиња е еднаков на бројот на избирачите. Ако тоа е во ред, продолжуваме со броење на гласовите. Првите два бројачи го читаат името тивко, а третиот го чита на глас, а потоа со игла го прободува зборот „eligo“ во хартијата за да се избегне двојно броење. Ревизорите контролираат сè.
Habemus Papam
Луѓето често замислуваат дека атмосферата во Систинската капела за време на изборите е толку напната што би можела да се пресече со нож, но всушност тоа е повеќе како литургија отколку политичка конвенција.
Покојниот австриски кардинал Франц Кениг, кој учествуваше на три конклави, се насмеа во едно интервју во 2002 година на забелешката дека атмосферата на конклавите сигурно била наелектризирана. „Верувај ми, ако можевте да гледате што се случува внатре, ќе ви беше зодевно до смрт“, рече тој.
Употребените гласачки ливчиња се горат по единственото гласање на првиот ден од конклавата, а потоа по секои два завршени круга гласање (наутро и попладне) во наредните денови.
Меѓутоа, ако папата е избран, гласачките ливчиња веднаш се горат (како во случајот со изборот на Бенедикт XVI, кој беше избран на првото попладневно гласање на вториот ден од конклавата).
За оваа пригода, во Систинската капела се инсталирани специјална печка и оџак. За да се информира јавноста на Плоштадот на свети Петар“ и низ целиот свет дали папата е избран, при горењето на гласачките ливчиња се додаваат специјални хемикалии, кои го претвораат чадот во црн (доколку не се постигне двотретинско мнозинство) или бел (доколку папата е избран).
Бидејќи, и покрај хемикалиите, честопати беше невозможно да се разликува бојата на чадот (најчесто се покажуваше сива), Јован Павле II одлучи дека изборот на папата мора да биде придружен со ѕвонење на ѕвоната на Базиликата на свети Петар, заедно со бел чад.
Кога еден од кардиналите ќе го добие потребното мнозинство гласови, деканот на Кардиналскиот собор (или неговиот заменик ако е премногу стар за да гласа) го прашува избраниот папа дали го прифаќа изборот. Избраниот нема обврска да прифати, но во практиката кардиналите кои не сакаат да станат папи го објавуваат ова однапред.
Откако го прифатил изборот, деканот го прашува новиот папа како ќе се вика. Кратко потоа, папата оди во „собата на солзите“, мала соба до Систинската капела, каде што се облекува во папски мантии (три големини се подготвени однапред: мала, средна и голема) и се подготвува да излезе на балконот на Базиликата на свети Петар.
И таму, неговиот избор ќе го прогласи кардиналот протоѓакон (во случајот на овој избор, тоа ќе биде францускиот кардинал Доминик Мамберти) со традиционалната прогласка „Habemus Papam“ (Имаме Папа).
Папски церемониски водител во понтификатот на Јован Павле II, надбискупот Пјетро Марини рече дека излегувањето на балконот е древна традиција. „Појавувањето на папата на балконот на Базиликата на свети Петар, аплаузот, извиците и ерупцијата на радост, на некој начин значат дека римјаните го прифаќаат својот папа“, рече тој.
133 кардинали влегуваат на конклавата
133 кардинали ќе учествуваат на претстојната конклава за избор на наследник на Франциско. Можеше да има 135, но двајца се откажаа поради болест. Сите кардинали под 80 години во времето на сеисваканцијата можат да влезат на конклавите.
Франциско именуваше 108 од 133-те електори. Вкупно, 52 се од Европа, 23 од Азија, исто толку од Латинска Америка, 17 од Африка, 14 од САД и Канада и четири од Океанија.
Кардиналските избирачи најчесто го избираат папата меѓу себе, но ништо не ги спречува да изберат кардинал над 80 години кој нема да биде на конклавите.
Традиционално католичко верување е дека конклавите се одржуваат под водство на Светиот Дух, но, според самите кардинали, неговата улога не треба да се преувеличува.
Кардиналот Јозеф Рацингер, во интервју за баварската телевизија во 1997 година, рече дека Светиот Дух не учествува во конклавите „во смисла на диктирање кој треба да биде избран“.
„Неговата улога треба да се сфати пофлексибилно, тој се однесува повеќе како добар учител кој ни дава доволно простор, доволно слобода, но е покрај нас“, рече Рацингер, кој ќе стане папата Бенедикт XVI осум години подоцна.
Најдобрите коефициенти за избор, според аналитичарите и обложувалниците, се кај италијанскиот кардинал Пјетро Паролин и кај Филипинецот Луис Антонио Тагле.
Зад нив често се споменуваат Ганецот Питер Турксон, конзервативниот унгарски кардинал Питер Ердо, либералниот надбискуп на Болоња Матео Зупи, латинскиот патријарх на Ерусалим Пјербатиста Пицабала, надбискупот на Марсеј Жан-Марк Авелин, малтешкиот кардинал Марио Греч и Американецот Роберт Превост.
Сепак, не е невообичаено во историјата кардиналите да изберат сосема неочекуван кандидат како Карол Војтила во 1978 година, кој стана папата Јован Павле II.
