Во услови на политички превирања во Парламентот, покрај законот за ЈО, на дневен ред беа и нацрт-амандмани на Законот за минерални суровини, со кои владата може да овозможи еднострано раскинување на договорот за рудниците доколку се загрозени безбедноста и здравјето на локалното население, како и јавниот интерес, објавува SeeNews.
Според амандманите предложени од коалицијата предводена од СДСМ, концесијата може да се прекине и ако концесионерот експлоатира помалку од 30% од планираната количина на минерални суровини во текот на една година, или ако концесионерот не успее да го извести Министерството за економија за промени во сопственоста на нејзиниот мнозински сопственик, објаснува Министерството за економија во соопштението.
„Главната цел на оваа влада е да работи во интерес на подобрување на квалитетот на животот на граѓаните и да донесува одлуки што ќе ги задоволат барањата не само на граѓаните, туку и на деловната заедница“, рече министерот за економија Кресник Бектеши.
Иако СДСМ тврди дека нацрт-амандманите имаат за цел да го заштитат интересот на државата и здравјето на луѓето, во нивниот нејасен текст на владата и дава значителено дискреционо право за произволни одлуки, го централизира одлучувањето и ги заобиколува градоначалниците, оставајќи го процесот подложен на потенцијални политичко -мотивирани злоупотреби, велат критичарите.
„Повеќето одредби од предложените законски измени се нејасни и непрецизни, оставајќи простор за субјективни и произволни дејствија од страна на државните органи, создавање правна несигурност за компаниите кои работат во овој сектор“, вели претседателот на Македонската рударска асоцијација, Николајчо Николов, во изјавата дадена од Стопанската комора на Македонија.
Пред да се продолжи со измените, владата треба да одржи јавна расправа со претставници на деловната заедница, Министерството за економија, невладиниот сектор, научната заедница и други засегнати страни, додаде тој.
Меѓународните концесионери го делат неговото гледиште.
„Предложените измени објавени без консултации со индустријата или засегнатите страни и не се знае како ќе се применат и како ќе се процени опасноста за здравјето и безбедноста. Тие обезбедуваат пат за еднострано раскинување на договорите и произволно одлучување, кои не само што одат во спротивност со она што ЕУ го бара во смисла на правна сигурност и напори за борба против корупцијата, туку ќе ги исплаши потенцијалните инвеститори “, рече Патрик Форверд, главен оперативен директор во Канадските извори на „Еуромакс“.
Главниот проект на канадската компанија за развој на бакар и злато е проектот „Иловица-Штука“ на планината Огражден. Инвестицијата ќе вреди 343 милиони евра, се вели во соопштението за печатот на „Еуромакс“.
Во декември 2019 година, македонската влада донесе одлука еднострано да го прекине договорот за концесија со „Еуромакс ресурси“, врз основа на доцнења за соодветни дозволи. Еуромакс одговори дека одлуката е политички мотивирана и се закани дека ќе побара меѓународна арбитража.
Еуромакс не е единствениот странски инвеститор во рударскиот сектор во Република Македонија, чии односи со владата е беа лесни.
Според податоците од Конференцијата на Обединетите нации за трговија и развој, постојан меѓувладин орган во рамките на Обединетиот национален секретаријат што се занимава со трговија, инвестиции и прашања за развој, од седумте арбитражни случаи што се поднесени од донесувањето на законот за меѓународна трговска арбитража во 2006 година, три се однесуваат на арбитрарно однесување на СДСМ во рударскиот сектор од 2017 година.
Во сите случаи, биле погодени странските инвеститори, при што индиската група „Бинани“ тврди дека нејзината концесија на олово и цинк во Добрево и Тораница била произволно експроприрана и прераспоредувана, додека украинско-британската компанија „Копер инвестментс“ тврди дека нејзината концесија за бакар, злато и сребро од Казандол е откажана без правна основа.
Во меѓувреме, Кунико ресурси на Бени Штајнтц тврдеше дека владата се мешала во продажба на рудникот за феро-никел Кавадарци, со што ефикасно резултирало со банкрот на оперативната компанија. Концесиите сите беа доделени од претходната влада на ВМРО-ДПМНЕ.
Ниту една друга држава во регионот нема толку арбитражи што влијаат на еден сектор, ниту во толку брза сукцесија, според истата база на податоци.
Победа за животна средина
Сепак, локалните организации за животна средина ги сметаат предложените измени во законодавството за рударство како чекор во вистинската насока.
Во последниве години, населението во земјоделските региони стана свесно за ризиците што ги претставуваат рудниците и сѐ повеќе се спротивставуваат на отворање рудници што би ја загрозиле животната средина и би влијаеле на земјоделското производство, изјави за SeeNews, Васил Анастасовски од Здружението за заштита на природата на Македонија.
„Наместо да го оставиме населението во земјоделските региони да се бори сам против потенцијалните штети на индустријата врз животната средина, добро би било ако тоа може да се регулира со законот за минерални суровини“, рече Анастасовски.
Прашањето е дали владата може да ги балансира грижите за животната средина со другите локални потреби, обезбедувајќи соодветна заштита и работни места.
Дали планираните амандмани ќе бидат ставени повторно на маса, многу зависи од исходот од изборите на 12 април.
Поради временскиот распоред, СДСМ на крај не можеше да го донесе законот. Законот требаше да се донесе преку скратена законодавна постапка. Доколку СДСМ победи на изборите, амандманот повторно би можел да се врати.
Во случај на негово поминување, ќе се зголеми опсегот за еднострано дејствување формирано од политички размислувања, стравуваат неговите критичари.
Тоа би создало неизвесност во сектор кој учествува со околу 1,5% од БДП на земјата, според официјалната статистика.
Во 2018 година, приливот на странски директни инвестиции во Македонија изнесуваше 624,5 милиони евра. Во првата половина на 2019 година, сепак, падна на 55,6 милиони евра, во однос на 312,8 милиони евра во истиот период од 2018 година, покажаа податоците на Централната банка.