Нобеловата награда за хемија за 2022 година во средата им е доделена на Данецот Мортен Мелдал, Американската Каролин Бертоци и на нејзиниот сонародник Бари Шарплес „за развојот на клик-хемијата и биоортогоналната хемија“.
Во образложението на Кралската шведска академија на науките се наведува дека научниците ја добиле наградата за откривање на реакцијата која им овозможува на молекуларните градивни блокови да се спојат за поефикасно да создадат нови посакувани споеви. „Клик-хемијата“ се занимава со реакциите во хемиската синтеза во која продуктите брзо и сигурно настојува со ковалентно врзување на најмалку две помали молекулски единици.
„Технологиите познати како клик-хемија и биоортогонална хемија денеска глобално се користат за истражување на клетките и следење на биолошките процеси. Користејќи ги биоортогоналните реакции, истражувачите го подобриле делувањето на целните лекови против ракот, кои сега се тестираат во клинички истражување“, се наведува во образложението.
Така 81-годишниот Американец Бари Шарплес им се придружува на елитната група научници кои освоија две Нобелови награди. Во 2001 година Шарплес стана лауреат заедно со сонародникот Вилијам Ноулс и Јапонецот Риоџи Ноиори за откривањето на катализаторите за производство на ткн огледални молекули, неопходни за фармацевтските производи. Овојпат Шарплес го направи првиот чекор доаѓајќи до концептот на „клик-хемијата“ (click chemistry), што е форма на едноставна и робусна хемија каде што реакциите се случуваат брзо и се избегнуваат несаканите нуспроизводи.
Наскоро тој и Млдал, засебно, го претставија она што засега се смета за дијамантот во круната на клик-хемијата, односно на циклоаддиција на азид-алкин катализирана со бакар, ефикасна хемиска реакција која е во широка употреба денес. Се користи во фармацевтските производи, за мапирање на ДНК и создавање материјали прилагодени за специфични цели.
Бертоц, пак, ја подигнала клик-хемијата на следното ниво со развивање реакции на кликнување во живите организми за мапирање на важни, но неостварливи биомолекули на површината на клетките – гликани. Неговите биоортогонални реакции продолжуваат без да се наруши нормалната хемија на клетката. Во целиот свет, овие реакции се користат за проучување на клетките и следење на биолошките процеси. Со нивна помош, научниците успеаја да го зголемат таргетирањето на антиканцерогените лекови кои моментално се подложени на клинички испитувања.
