Дали Израел би можел да ја уништи иранската нуклеарна програма ако сака? И ако Израел избере да ги нападне иранските нуклеарни постројки, дали тоа ќе биде ефективно?
Неколку експерти велат дека исходот можеби нема да биде тоа на што се надева израелската јавност. Нападот врз иранските нуклеарни постројки може да ја зајакне решеноста на Иран да се здобие со нуклеарно оружје наместо да ја елиминира неговата способност, вели Џејмс Актон, ко-директор на Програмата за нуклеарна политика во Карнеги фондацијата за меѓународен мир, објави ynetnews.
„Тие играат, вие играте“, вели професорот на Универзитетот во Тел Авив, Ејал Зисер.
„Се обидувате да не ја преминете линијата. Кога ќе се премине линијата, тоа е тотална војна. Мораме да размислиме какви би биле последиците“.
Иран сè уште нема нуклеарно оружје, но управува со цивилна програма за атомска енергија повеќе од пет децении. Аналитичарите веруваат дека Иран може да произведе доволно збогатен ураниум и потребните компоненти за производство на нуклеарно оружје за релативно кратко време. Сепак, ова не значи дека Израел може – или треба – да ја таргетира иранската нуклеарна програма како што направи со Ирак или Сирија.
Нуклеарната програма на Иран се потпира на центрифуги, а не на нуклеарни реактори, кои се користат за збогатување ураниум, објаснува Џејмс Актон. Тоа се истите типови на центрифуги што ги поттикнуваат реакторите за напојување. Центрифугите се мали, со дијаметар од околу 20 до 30 сантиметри и високи од еден метар до два метри. Актон вели дека Иран има најмалку неколку илјади такви на две главни локации: Натанц и Фордоу.
Оваа ситуација е многу различна од нападите на Израел врз ирачкиот реактор Осирак во 1981 година и сирискиот реактор во 2007 година. Во тие случаи, програмите за нуклеарно оружје беа концентрирани во еден, голем објект центриран околу еден реактор, за кој беа потребни значителни ресурси и инвестиции за изградба . Како резултат на тоа, уништувањето на тие реактори ефективно ја демонтираше целата нуклеарна програма. Нападот на Осирак ги врати нуклеарните амбиции на Ирак за најмалку една деценија, додека Сирија, поради тековната граѓанска војна, не беше во можност да се обнови.
Актон објаснува дека Иран најверојатно ќе одговори со преместување на новите капацитети подлабоко под земја или дури и со криење на центрифугите во редовите на необележани индустриски згради на видно поле. Како резултат на тоа, Израел ќе мора постојано да ги следи и открива овие локации, потенцијално започнувајќи нови напади секоја година или две.
„Иако израелскиот напад може да ги наруши неговите способности на краток рок, тој не може да ги отстрани тие способности на долг рок“, според Актон.
Во однос на двата познати објекти – иако може да има дополнителни тајни локации – Натанц се состои од голем подземен објект во кој се сместени околу 50.000 центрифуги и помал објект на ниво на земјата. Актон процени дека подземниот објект е во длабочина не повеќе од 10 метри. Спротивно на тоа, објектот Фордоу е закопан во планина, веројатно 60-80 метри под земја. Со оглед на ова, постојат значителни докази кои сугерираат дека Израел нема способност да го уништи Фордоу.
Актон објаснува дека на Израел ќе му биде потребен Massive Ordnance Penetrator (MOP) развиен од САД за таква мисија. Сепак, дури и ако САД се подготвени да му го дадат на Израел оружјето, ќе има само практичен начин да му го достават на Иран со помош на САД. МОP е многу поголем од другите разбивачи на бункерi и продира подлабоко од која било конвенционална алтернатива.
Дури и ако нападот на иранските нуклеарни постројки беше возможен, тоа можеби нема да биде најдобриот начин на дејствување, според Актон. Иако американскиот државен секретар Антони Блинкен во јуни рече дека Иран може да произведе доволно фисилен материјал за оружје за „една или две недели“, земјата сепак ќе треба да преземе дополнителни чекори за да го претвори овој материјал во функционално оружје.
Актон верува дека Иран има за цел брзо да изгради нуклеарно оружје, но сè уште не одлучил навистина да го произведе.
„Израелскиот напад прави многу, многу поверојатно дека ќе донесе одлука да го стори тоа“, вели Актон. Тој додаде дека ако Иран се здобие со нуклеарно оружје, ќе се чувствува значително поохрабрен.
„Може да се замисли Иран поподготвен да го нападне Израел и да гаѓа цивили со балистички ракети, потенцијално во поголем број“, вели тој. „Мислам дека Иран со нуклеарно оружје е прилично лоша перспектива за Израел“.
И Актон и Амирахмади се согласуваат дека дипломатијата е подобра опција и веројатно онаа што САД би ја претпочитале наместо ризичен воен одговор. Акцијата на Израел без американска поддршка може да ги влоши односите меѓу двете земји.
„САД веќе рекоа дека не им се допаѓа идејата Израел да ги напаѓа иранските нуклеарни постројки, бидејќи мислат дека може да го запре Иран преку преговори, исто како и минатиот пат“, според Амирахмади.
Во 2015 година, Иран го потпиша Заедничкиот сеопфатен план за акција (JCPOA) со Кина, Франција, Германија, Русија, Обединетото Кралство и Соединетите држави. Сепак, САД еднострано се повлекоа од договорот во 2018 година. Актон верува дека може да се постигне друг договор – можеби не толку софистициран како првобитниот JCPOA, но оној што сепак може да го спречи Иран да развие нуклеарна бомба.
Актон забележува дека САД најверојатно ќе треба да водат таква иницијатива, иако друга земја би можела јавно да го преземе водството додека САД обезбедуваат олеснување на санкциите како дел од договорот. Тој, исто така, изрази загриженост дека дипломатијата може целосно да се напушти доколку поранешниот претседател Доналд Трамп се врати на функцијата. Од друга страна, тој „не е оптимист“ дека заменик-претседателката Камала Харис, доколку биде избрана, ќе даде приоритет на таков договор, иако таа е „темпераментно многу повеќе склона да постигне договор”.
Алтернативно, Израел може да избере да ја таргетира нафтената инфраструктура на Иран, што може да има уште поголемо влијание, рече Амирахмади.
„Она за што навистина е загрижен Иран не е дека Израел ќе ја погоди неговата нуклеарна програма“, објасни Амирахмади. Наместо тоа, рече тој, ударот врз снабдувањето со нафта и транспортната инфраструктура на земјата „сигурно ќе го ескалира овој конфликт“ и дури може да доведе до промена на режимот бидејќи тоа „ќе го спречи Иран да функционира економски“. Сепак, тој предупреди дека доколку се случи таков удар, „не можете да го контролирате Иран бидејќи Иран ќе се чувствува многу изгубено“.
