Американците во вторник одат на 60. претседателски избори во нивната историја, а целиот свет го чека нивниот неизвесен исход, кој ќе влијае на голем број глобални конфликти и кризи. Во исто време се избира и новото свикување на Конгресот и третина од Сенатот.
Со одлука на Конгресот од 1845 година, претседателските избори се одржуваат во вторник по првиот понеделник во ноември. Соединетите држави во тоа време сè уште беа главно аграрно општество, па изборот на ноември им овозможи на многу Американци да излезат на гласање по есенската сеидба и пред зимата. И бидејќи неделата тогаш беше Божји ден, а средата беше саемски ден, изборот паднал во вторник.
Американските гласачи остануваат поделени меѓу републиканецот Доналд Трамп и демократката Камала Харис, а анкетите покажуваат неизвесна трка.
Трамп, 78-годишен републиканец, милијардер поранешен претседател, преживеа два обиди за атентат за време на кампањата, само неколку седмици откако поротата во Њујорк го прогласи за виновен за фалсификување, со што стана првиот поранешен претседател на САД кој е осуден за кривично дело.
Во јули, Харис неочекувано стана кандидат на нејзината партија и со тоа доби шанса да стане првиот претседател на САД, откако актуелниот претседател Џо Бајден под силниот притисок од неговата Демократска партија се откажа од трката по лошиот настап во телевизиското соочување со Трамп.
Анкетите покажуваат дека двајцата кандидати се изедначени на национално ниво, но и во „променливите“ сојузни држави, т.н. „swing states“.
Повеќе од 77 милиони Американци веќе го дадоа својот глас, но денот на изборите ќе покаже чија кампања беше поуспешна во мотивирањето да излезат на гласање. Последните денови од кампањата, двете партии ги преплавија социјалните мрежи и традиционалните медиуми со последниот круг на публицитет, но и со волонтери кои тропаа на вратите на потенцијалните гласачи.
Трамп ја засноваше својата кампања на ветувања за заживување на „уништената“ американска економија, борба против криминалот и заштита на Американците од илегални имигранти. Противниците го критикуваат за неговиот „параноичен“ стил и лажните тврдења како што се мигрантите од Хаити во Спрингфилд „јадат мачки и кучиња“ или дека демократите подготвуваат изборна измама.
„Ако изгубам, и ќе ви кажам, можно е затоа што тие мамат. Само така можеме да загубиме, бидејќи тие мамат“, рече поранешниот претседател во Мичиген, кој како инеговите подддржувачи сè уште не го признават поразот на изборите во 2020 година, кои беа проследени со насилен упад на американскиот Капитол.
На другата страна е демократката Камала Харис, која во случај на победа би станала првата жена на таа позиција. Актуелниот американски потпретседател со индиско-афроамериканско потекло го наследи Џо Бајден, кој и самиот се повлече од трката, како претседателски кандидат. Харис веќе се обиде да се кандидира за претседател во 2020 година, но на прелиминарните избори на нејзината партија во тоа време беше само шеста, зад Бајден кого инаку жестоко го критикуваше за односот кон расните малцинства, Берни Сандерс, Елизабет Ворен, Пит Бутиџиг и Мајкл Блумберг, па се повлече од таа трка.
Поранешната јавна обвинителка на Калифорнија се обиде со својата кампања да го врати единството на екстремно поларизираната Америка, приближувајќи ги своите претходни позиции до републиканците, како што се оние за поседување оружје или забраната за фракинг.
Седумте држави
Според информациите од Изборната лабораторија од Универзитетот во Флорида, повеќе од 78 милиони Американци веќе го дале својот глас, што е речиси половина од 158,5 милиони што излегоа на изборите во 2020 година.
Анкетите предвидуваат неизвесна трка, особено во седум клучни, таканаречени „свинг“ држави кои ќе го одредат конечниот победник на изборите според системот на електорскиот колеџ на САД.
Повеќето држави традиционално се повеќе наклонети кон демократите или републиканците и таму победникот е однапред познат, па во фокусот на кандидатите обично се оние сојузни држави каде што секој кандидат би можел да победи (т.н. swing states). Годинава има седум од нив – Пенсилванија (19 селектори), Џорџија и Северна Каролина (по 16), Мичиген (15), Аризона (11), Висконсин (10) и Невада (6). Во сите нив, според анкетите, кандидатите се во статистичка грешка.
Според повеќето американски медиуми, Харис досега има речиси сигурни 226 електори, а Трамп 219.
Ако победи во сите три неизвесни држави на работничката класа тн Појасот на ‘рѓата (Rust Belt) – Пенсилванија, Мичиген и Висконсин, Камала Харис ќе стане претседател. Доколку загуби една од нив, ќе мора да надомести со освојување на една од државите на Сончевиот појас- Џорџија, Северна Каролина или Аризона, каде Трамп има мала предност на анкетите. Доколку, сепак, ја загубат најголемата од нив – Пенсилванија, ќе мора дури и да освојат две. Поради ова, многумина сметаат дека оваа сојузна држава е клучна за двајцата кандидати.
Истражувањето на Ipsos и Routers на крајот од октомври покажа дека гласачите ја сметаат заканата за демократијата втор најголем проблем со кој се соочуваат САД, по економијата.
Трамп верува дека економските прашања и високите цени, особено на храната и киријата, ќе го вратат во Белата куќа.
Изборната трка со нетрпение ја следат не само Американците чии животи ќе бидат значително засегнати од нејзиниот исход, на пример во однос на репродуктивните права, туку и светот погоден од кризи и воени конфликти, на кои САД, како сè уште најмоќни земја во светот, има големо влијание.
Во моментов е рано да се прогнозира кога ќе се знае конечниот победник на изборите – тоа може да биде истата вечер, следното утро или неколку дена или недели подоцна. Последните избори беа одржани на 3 ноември, а Бајден беше прогласен за победник дури на 7 ноември.
Брзината на обработка на гласовите ќе се одредува според резултатите – доколку се блиску, гласовите повторно ќе се бројат. На брзината ќе влијае и бројот на пријавени неправилности, како и можните тензии на избирачките места.
Конгресот и Сенатот
Надвор од САД, изборите на 5 ноември често се поедноставуваат како трка за Белата куќа, но за Американците составот на новиот Конгрес ќе биде исто толку важен. И тие избори би можеле да бидат блиски.
Дали избраниот претседател ќе може да ја спроведе својата програма со поддршка на Конгресот или ќе наиде на отпор и ќор-сокак зависи од исходот од гласањето во стотици изборни единици во земјата.
Американскиот Конгрес, лоциран на Капитол Хил во Вашингтон, се состои од два дома – Претставничкиот дом и Сенатот. На изборите на 5 ноември ќе се одлучува за сите 435 места во Претставничкиот дом и 34 од 100.
Демократите, кои во моментов го контролираат Сенатот благодарение на едномандатно мнозинство токму на потпретседателска Харис, се соочуваат со предизвик да задржат две третини од 34-те претставници на изборите во вторник.
Од друга страна, републиканците во Претставничкиот дом го бранат своето тесно мнозинство. На демократите им треба само да откраднат четири мандати за да го преземат мнозинството.
