Од 6 до 9 јуни, граѓаните од сите 27 земји-членки на ЕУ ќе изберат нов состав на Европскиот парламент, што заедно со другите институции на ЕУ ќе ја обликува политиката на ЕУ во следните пет години.
Гласањето за ЕП, единствената институција на ЕУ директно избрана од граѓаните, во Холандија почнува на 6 јуни, неколку земји ќе гласаат на 7 и 8 јуни, а во повеќето земји избори ќе се организираат в недела, на 9 јуни, кога треба да се познати и резултатите од гласањето.
Годинава се избираат 720 пратеници, 15 повеќе од претходните избори во 2019 година.
Бројот на пратеници од секоја земја во ЕП зависи од нејзиното население, па така Германија ќе има 96 пратеници, Франција 81, Италија 76, Шпанија 61 и Полска 53, додека Кипар, Луксембург и Малта ќе имаат најмалку по шест пратеници.
Националните политички партии учествуваат на изборите, но кога се избираат европратениците, повеќето одлучуваат да станат дел од транснационални политички групи, од кои моментално има седум: Европска народна партија (ЕПП), Прогресивна алијанса на социјалистите и демократите (С/Д), Обнови ја Европа , Европски конзервативци и реформисти (ЕЦР), Идентитет и демократија (ИД), Зелено-европска алијанса за слобода и Европска обединета левица-Нордиска зелена левица.
Покрај нив, има пратеници и партии кои не се поврзани со ниту една голема политичка групација.
Од почетокот на годината, бројни анкети укажуваат дека ИД како политичка групација на десничарски и екстремно десничарски партии, на кои припаѓаат Националното собрание на Марин Ле Пен и Лигата на Матео Салвини, како и ЕЦР, во која доминантната партија на италијанската премиерка Џорџа Мелони, полскиот Право и правда и шпанскиот Вокс би можеле значително да го зголемат бројот на пратенички места и да се „искачат“ од шесто и петто на четврто и трето место во ЕП.
Иако традиционално двете најголеми политички групи во централно-десниот и левиот центар ЕП – Европската народна партија (ЕПП) и Прогресивната алијанса на социјалистите и демократите (С&Д) – се очекува да освојат најмногу гласови и да останат на првото и второто место, најверојатно ќе имаат помалку пратеници во новото свикување на Европскиот парламент.
Најголеми загуби, според проекциите, ќе претрпи либералната група „Обнови ја Европа“, во која членуваат и партијата Преродба на францускиот претседател Емануел Макрон, како и Зелените.
Во ЕУ расте тензијата за тоа кои сојузи или коалиции планираат да формираат политички групи по изборите, што беше поттикнато од претседателката на Европската комисија и кандидат на ЕПП за новиот мандат, Урсула фон дер Лајен, откако таа не ја отфрли можноста за соработка со ЕЦР.
Покрај тоа, нејзината ЕПП одби да ја потпише декларацијата на лидерите на социјалистите и демократите, Обнови ја Европа, Зелените и левицата, која повикува на отфрлање на соработката со екстремно десничарските и радикалните партии. Европските партии од левиот центар ја предупредија Фон дер Лајен дека нема да ја поддржат нејзината кандидатура за втор мандат, доколку тоа значи поддршка на екстремно десничарските партии, вклучително и партијата на Џорџа Мелони.
Од другата страна, лидерката на француската крајна десница Национален митинг Марин Ле Пен и предложи на Мелони да ги здружат силите во новото ЕП откако ИД неодамна ја исфрли Алтернативата за Германија (АфД) како водечки кандидат на АфД за европските избори. Исто така, постојат шпекулации дека Фидес на унгарскиот премиер Виктор Орбан би можел да се приклучи на ЕЦР.
Европскиот парламент, како единствена институција на ЕУ директно избрана од гласачите од сите 27 земји, ги поврзува граѓаните со извршната власт на ЕУ – Европската комисија и Советот на ЕУ, составена од министри од владите на ЕУ.
Европскиот парламент и Советот на ЕУ, како две законодавни тела на ЕУ, ги делат овластувањата за усвојување и измена на законите и одлучување за буџетот на ЕУ. Пратениците исто така ја надгледуваат работата на Европската комисија и другите тела на ЕУ и соработуваат со националните парламенти на земјите-членки на ЕУ.
Иако ЕП е единствената демократски избрана институција на ЕУ, граѓаните со гласањето на изборите индиректно влијаат врз составот на другите тела на ЕУ.
Така, една од првите задачи на членовите на ЕП, по изборот на претседателот на ЕП на првата пленарна седница, ќе биде да изберат нов претседател на Европската комисија, кој ќе го назначат земјите-членки.
ЕП, исто така, одобрува 27 комесари, по еден од секоја земја-членка на ЕУ, кои ќе ја предводат ЕУ во следните пет години, како и високиот претставник на ЕУ за надворешни работи и безбедносна политика.
Изборот на претседател на ИК се врши според процес во кој европските политички партии пред изборите предлагаат водечки кандидати за таа позиција. Граѓаните на ЕУ можат да поддржат конкретен кандидат со гласање за одредена партија.
Најголемата политичка група по изборите има најголем мандат да предложи кандидат за претседател на ЕК, кој по изборите го избира ЕП со апсолутно мнозинство, на предлог на земјите-членки.
Доколку кандидатот не добие доволно гласови, земјите-членки на ЕУ мора да предложат друг кандидат.
Европските политички партии не се обврзани да предложат водечки кандидат за лидер на ЕК, а можат да предложат и неколку кандидати, што некои го направија, додека ЕЦР и ИД одлучија да не предложат свои кандидати.
ЕПП ја предложи актуелната претседателка на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен за водечки кандидат, Николас Шмит е кандидат на Партијата на европските социјалисти, додека „Обнови Европа“ сега предложи тројца кандидати – Валери Хејер, Сандра Гозија и Мари-Агнес Штрак Цимернам.
Валтер Баер е кандидат на Партијата на европската левица, Бас Екаут и Тери Рајнке се кандидатите на Европската зелена партија, Раул Ромева и Мејлис Розберг беа предложени од Европската слободна алијанса, Валерија Гилецки од Европското христијанско политичко движење.