Најголемиот остров на светот Гренланд, се најде во центарот на глобалното внимание поради идејата на новоизбраниот американски претседател Доналд Трамп да ги прекрои границите на западната хемисфера.
Земјата на инуитите, како што се нарекува домородното население на Гренланд, може да стане првиот јасен пример дека климатските промени не се само прашање на временска прогноза, туку ќе имаат претходно незамисливи последици за политиката, економијата и општеството.
Гренланд губи милијарда тони мраз годишно, што го подигнува нивото на морето, но и отвора нови економски можности за рударство и риболов. Топењето на мразот обезбедува пристап до богатите наоѓалишта на нафта и минерали, вклучувајќи метали од ретки земји, злато, ураниум и железо.
Поради промените во миграцијата на рибите и подолгите периоди без мраз, риболовот се шири, особено риболовот на треска и ракчиња. Риболовот веќе е најважниот сектор на економијата на Гренланд, со 90 отсто од извозот.
Но, парадоксално, брзото топење на мразот е, исто така, закана. Рударските проекти предизвикуваат загриженост за деградација на животната средина и ризици за екосистемот, а зависноста од надворешни инвестиции значи закана за локалниот суверенитет и еколошките стандарди, како и зголемување на цените на храната и енергијата.
Неразвиена економија богата со ресурси
Економијата на Гренланд е тесно поврзана со Данска, која го субвенционира островот со стотици милиони долари годишно. Како што пишува The Economist во статија од октомври 2024 година, благодарение на данските субвенции, БДП-то по глава на жител на Гренланд е 57.000 долари, што е над просекот на ЕУ.
Во исто време, доколку тамошната влада сака независност, мора да покаже дека може да функционира самостојно, за што ќе ѝ биде потребно рударство, заклучува магазинот. Проблемот ќе биде да се убеди локалното население да го поддржи.
Со вкупно население од 56.000 жители на Гренланд, невработеноста е само 0,2 отсто, што го отежнува индустрискиот развој. Сепак, тоа не ги спречи капиталистите како Џеф Безос да инвестираат во истражување на ресурси на Гренланд. Најпопуларното место за ова е т.н интрузија на Илимаусак на јужниот дел на островот. Станува збор за геолошка формација стара 1,2 милијарди години, позната по својот уникатен минерален состав. Како што пишува The Economist, „Иломаусак содржи дури 30 од 50-те најпосакувани суровини во светот“.
Според истиот медиум, ако се земат предвид наоѓалиштата во источниот дел на островот, Гренланд има резерви од дури 43 од 50 значајни минерали кои досега главно му се снабдувале на светот од Кина. Некои од овие ресурси се, на пример: молибден кој го зајакнува челикот за офшор ветерните електрани. Бакарот се користи во сè, од електрични жици до чипови со вештачка интелигенција, пишува The Economist. Нефелинот се користи во производството на стакло, керамика и алуминиум.
САД во текот на историјата постојано покажуваа интерес за купување или припојување на Гренланд, а последните денови новоизбраниот американски претседател Доналд Трамп го привлекува вниманието на светските медиуми со изјави за припојување на Панамскиот канал и Гренланд кон САД.
Зошто Трамп го сака Гренланд?
Неговиот главен аргумент е дека овие локации се од суштинско значење за националната и економската безбедност на САД.
„Гренланд ни треба за национална безбедност… Имате кинески бродови насекаде таму. Имате руски бродови насекаде. Не можеме да го дозволиме тоа“, изјави неодамна Трамп.
Поради климатските промени, Северозападниот премин, морска рута што ги поврзува Атлантикот и Пацификот долж брегот на Гренланд преку Арктикот, станува сѐ попрооден и може да стане комерцијален бродски пат.
„Гренланд долго време се сметаше за клучен за американската безбедност. Американците имаат силен интерес да ги следат активностите на странските земји на Гренланд, и затоа секоја инвестиција или активност од американска перспектива може да се смета за безбедносна закана“, Френк Сејерсен, вонреден професор на Универзитетот во Копенхаген.
На крајот на краиштата, ова е причината зошто Американците имаат воена база на островот уште од Втората светска војна. На половина пат меѓу Москва и Њујорк, базата Питуфик е најсеверната станица на американските вооружени сили и е опремена со систем за предупредување за ракетен напад.
Сепак, она што може да биде уште попривлечно за Трамп се богатите наоѓалишта на природни ресурси на Гренланд, додава Клаус Додс, професор по геополитика на Универзитетот во Лондон. Ова ги вклучува нафтата и гасот и металите од ретки земји, кои се многу барани бидејќи се користат во електрични автомобили и турбини на ветер и за производство на модерна воена опрема, наведува CNN.
Зависноста на американската индустрија од ресурси кои земјата ги нема е подлабок економски проблем. Во моментов, Кина доминира во глобалното производство на ретки метали и веќе се закани дека ќе го ограничи извозот на критичните минерали и поврзаните технологии пред вториот мандат на Трамп.
„Воопшто нема сомнеж дека Трамп и неговите советници се многу загрижени за Кина. Мислам дека интересот на Трамп за Гренланд навистина има за цел да ја отстрани Кина од приказната“, изјави Додс за CNN.
Трамп не е првиот американски претседател кој имал идеја да го купи Гренланд.
Во 1867 година, кога претседателот Ендрју Џонсон ја купи Алјаска, тој исто така размислувал да го купи Гренланд. На крајот на Втората светска војна, администрацијата на претседателот Хари Труман ѝ понуди на Данска 100 милиони долари за островот. Но и двајцата во нивното време не успеаја да ја остварат зделката.
Климатски јазол
Во меѓувреме, борбата за доминација на Арктикот се интензивира во изминатата деценија, паралелно со интензивирањето на климатските промени. Топењето на мразот открива остров богат со ресурси кои до сега не можеле да се искористат. Но, се чини дека и областа на Гренланд е богата со нафта.
Политичкиот естаблишмент во Гренланд го стави екстракцијата на природните ресурси во фокусот на плановите да стане економски самодоволна и на крајот политички независна од Кралството Данска. Ова нема да биде лесна задача и е отежната поради брзото стареење на населението на Гренланд. Покрај тоа, домородните Инуити сакаат да ја зачуваат својата околина. Гренланд се приклучи на Парискиот договор во 2023 година, но само откако студиите покажаа дека Гренланд може да го стори тоа без да се посвети на намалување на CO2 и без да ги сподели трошоците со Данска.
„Претходната оценка беше дека приклучувањето кон договорот може да создаде пречки за развој на бизнисот и постигнување независност од Данска на долг рок“, пишува норвешкиот информативен портал High North News.
Климатските стратегии на Гренланд усогласени со Рамковната конвенција на ОН за климатски промени ќе стапат на сила во 2030 година. Уште во 2021 година, пред потпишувањето на Парискиот договор, парламентот на Гренланд одлучи да ги запре сите истражувања на нафта од еколошки и климатски причини и наместо тоа да инвестира во големиот потенцијал на островот за производство на хидроенергија.
Што се однесува до реакциите на челниците на Гренланд на изјавите на Трамп, се чини дека наместо да ѝ припаѓа на Данска или САД, Гренланд сака да биде независен, но ако за ова е потребно рударството, како островот ќе го балансира новото загадување кое се бара во рударството и еколошките интереси на Инуитите, кои сочинуваат 88 отсто од популацијата на Инуитите, засега ќе останат непознати.
