Ова е време на штрајкови, ниски плати и пензии, незадоволство, безнадежност, заминување од овие простори.
Ова е време на арогантни политичари, насилни луѓе и криминалци од секаков вид, затоа што нема одговорност.
Ова е време на лекови за смирување, а повеќе од 10 милиони КМ се трошат на нив годишно во БиХ, затоа што треба да се издржи во општество во кое доминира пораката – криминалот и насилството се исплаќаат.
За сè што ни се случува, како се најдовме во оваа ситуација, за безнадежноста, насилството, политичарите, младите луѓе, ни зборува Марко Ромиќ, специјалист за трауматска психологија во Здравствениот дом Мостар.
Какво е вашето стручно мислење, каква е состојбата во БиХ?
Босанско-херцеговското општество доживува сериозна криза во многу аспекти. Ако барам аналогии во стручната терминологија, би рекол дека се во прашање голем број нарушувања и болести. Депресијата, манифестирана во безнадежност, психоза – манифестирана во вербата во духовите, а духовите се „другиот“ и „третиот“, на кого голем дел од владејачките структури се исплашени од сопствениот народ, спасувачката улога што овие структури си ја припишуваат на себе, и голем дел од луѓето се чини дека веруваат во тоа, со што се распаѓа, подлабоко и подлабоко, отсуството на вистински, рационален, искрен, самокритичен и чесен став кон себеси – ова се само некои од овие болести. Ние, малку постарите, секогаш ја очекувавме иднината со надеж за подобро утре. Тоа нè носеше, ни даде сила. Денес, таа надеж ја нема. Тоа е страшно. Во нашата земја, отворањето јавна кујна е често шокантна вест за државните и ентитетските телевизии. Срамно е и тажно. Кај нас, кога станува збор за оние што управуваат, на сите нивоа, не постои концепт на одговорност. Овој термин постои главно само кога треба да се притисне мал, обичен човек.
Како се најдовме во оваа ситуација, кои се основните проблеми на нашето општество?
Отфрливме нешто што е нормално, здраво, фер. Ние прифативме изопачен вредносен систем, што резултира со тоа знаењето, искуството, способноста, добрата волја, чесноста и другите вистински вредности денес да бидат речиси комплетно небитни, но, уште поважно, дали ѝ припаѓаме на оваа или онаа политичка структура или група на интереси. Во повеќето од нашите заедници доволно е да не спаѓате во национална или религиозна група на оние од оваа област, така што сите дипломи, целото знаење и искуство, сите добри дела што сте ги направиле или би можеле да ги направите ќе бидат бескорисни. Наидовме во оваа ситуација затоа што прифативме да бидеме изманипулирани од оние на кои им верувавме да ги водиме и организираме многу важни работни места во наше име, а нивниот интерес и единствена цел беше да ги постигнат само нивните цели, кои главно беа поврзани со материјално и моќ. Во нормалните демократски општества, просечната личност е свесна за важноста на одржување на системот за управување здрав и функционален. Таму луѓето се свесни колку, на пример, е важно секој да плаќа даноци или дека чистотата на градот и околината е во нивниот личен интерес. Сите придонесуваат за државата и пониските системи на функционирање на владата добро, ефикасно и фер. Со нас е сосема спротивно. Едни гледаат на општеството и нејзините институции како инструмент за сопствено збогатување, додека други ги сметаат овие институции како апарат за принуда, што главно треба да ги направат тажни нивните животи. Оваа состојба директно влијае на состојбата на умот и менталното здравје на нашите луѓе, што е во голема криза.
Зачудувачки е што етничките и религиозните идентитети доминираат во нас толку многу години од војната, а тие во голема мера го одредуваат однесувањето на луѓето, а ние имаме толку многу проблеми во здравството, образованието, судството, обезбедувањето средства за живот, задушувањето во ѓубрето… Како го објаснувате тоа?
Во нашата земја, религијата и националноста станаа најпрофитабилна професија и најбезбеден билет за брзо материјално збогатување. Тие станаа предмет на најлоши манипулации. Има малку и помалку вистински верници, и има многу лажни верници, „заштитници“ на религијата и нацијата, од сите страни. Ако луѓето беа искрени во својата вера, немаше да имаме толку многу штети сите овие години и брзо ќе најдевме начин за излез од сите наши катастрофи и кризи. На сцената имаме сè повеќе и повеќе радикални „заштитници“ на нашите вери и нации, а во исто време сите тонеме во голема бездна. Сосема е јасно дека лагата и злото ги презеле работите во свои раце.
Како да ги едуцираме младите во таков социјален контекст и дали е можно дури и ако ги додадеме погоре на сите предизвици што ги донесе со себе ерата на информации и технолошки напредок?
Семејството е почетна точка и почетна точка на сè во животот на една личност. Само функционално семејство, семејство во кое доминираат здрави врски, може да подготви млада личност за понатамошен развој во добра насока. Зад семејството се предучилишни и училишни институции, проследени со верски и други владини и невладини организации. Меѓутоа, ако поединецот не ја добие потребната здрава основа во семејството, ако не ја добие потребната љубов, прифаќање, верба во своите најблиски, во себе, тогаш во другите – сите други институции и организации нема да можат да го надоместат овој недостаток.
Колку е тешко ова воспитување со фактот дека живееме во ера на различни видови насилство, широко распространето на социјалните мрежи, во училиштата, во медиумите. Тоа се толерира и на тој начин станува социјално прифатливо.
Денес насилството е во мода. На децата им се предава насилство од раѓање. Цртаните филмови се полни со насилство. Ги нема повеќе Пајо Паторот или Штрумфови. Тепачите имаат значајни улоги во општеството. Насилството стана шема и формула за доаѓање до статус и богатство. Тепачите поминуваат во голема мера неказнети или со минимални казни, а нашето општество нема механизми за справување со тој проблем. И без овие механизми за 10-20 години, се чини, дека ќе биде уште полошо.
Што би им кажале на младите луѓе, да заминат или да останат?
Татко ми замина во Германија кога имав три години, а мајка ми малку подоцна. Го видов овој живот на нашите луѓе во странство. Имав можност да одам во секое време, затоа што – со тоа што моите родители живееја таму, дипломирав медицинско училиште, потоа колеџ и специјализација. Но, сите овие години „се спротивставував“ на заминувањето. Мислев и сега мислам дека Босна и Херцеговина е една од најубавите земји во светот. Мислев дека за мене, како и за другите луѓе родени во оваа земја, никаде не може да биде толку убаво и добро како што е овде кај нас. Мислев дека Босна и Херцеговина ни дава толку многу ресурси што сите ние го живееме нашиот нормален живот. Како и многу на моја возраст и постари, се надевав дека демократијата за која толку многу сонувавме ќе донесе поправично и подобро општество. За жал, она што денес го имаме во многу погледи е само лоша карикатура на демократијата. Повеќето луѓе, вклучително и јас, едвај врзуваат крај со крај, многумина одамна ја поминаа линијата на сиромаштија, пензионерите немаат за леб и лекови, многу се хранат од контејнери, јавни кујни, добротворни организации. Ние го измамивме човекот. Широко се отворија вратите на безнадежноста. Со тешко срце, морам да кажам дека ако радикално не го промениме нашиот став кон себеси, кон другите, кон важните сегменти од животот и општеството, нашата иднина ќе биде уште поцрна и полоша. Затоа, ги повикувам младите да си го земат животот многу поактивно и да се обидат да ги сменат работите овде. Затоа што младите луѓе насекаде се секогаш носители на позитивни промени. Само тогаш, ако не успеат на овој план, треба да бараат други места каде што ќе бидат подобри.
Дали е тоа наш единствен начин за спас?
Да, но мора да знаеме дека тој спас зависи од нас самите. Нема да ни биде дадено или донесено, освен ако не го сториме сами. Да се свртиме кон вистинските и вечните вредности. Нека нашите лични примери се нашите улоги и доказ за љубов кон нашето семејство, за другите, за нашата земја. Да престанеме да живееме во минатото и од минатото.
