На 21 февруари 2023 година, рускиот претседател Владимир Путин во своето обраќање во Федералното собрание рече дека Русија го суспендира своето учество во Договорот за намалување на нуклеарното оружје Нов СТАРТ – единствениот договор за ограничување на оружјето меѓу Русија и Соединетите држави.
Рускиот лидер нагласи дека овој чекор не значи целосно повлекување од договорот и дека Русија може да продолжи со учеството дури откако ќе сфати како ќе се брои комбинираниот ударен арсенал на НАТО.
Потпишување, ратификација, резервации
Договорот за намалување на стратешкото оружје беше потпишан од руските и американските претседатели, Дмитриј Медведев и Барак Обама, во Прага на 8 април 2010 година. Неговото официјално име е Договор меѓу Соединетите Американски Држави и Руската Федерација за мерки за натамошно намалување и Ограничување на стратешкото офанзивно оружје (исто така познато како Нов СТАРТ или Договор од Прага).
Американскиот Сенат го одобри на 22 декември 2010 година, а Државната дума и Советот на федерацијата на Русија – на 25 и 26 јануари 2011 година. Во моментот на ратификацијата, страните направија голем број резерви. Резолуцијата на американскиот Конгрес истакна дека „новиот договор не наметнува никакви ограничувања за распоредувањето на ракетната одбрана“, вклучително и оние во Европа. Москва го задржа правото да се повлече од договорот, доколку американската противракетна одбрана во својот развој дојде до точка кога ќе почне да претставува закана за Русија. Беше нагласено дека одредбите од преамбулата, во кои е наведен односот меѓу стратешкото офанзивно оружје и ракетната одбрана, ќе имаат правна сила и мора целосно да се земат предвид од страна на потписниците.
Законите за ратификација беа потпишани од претседателот на Русија на 28 јануари 2011 година и од американскиот претседател на 2 февруари 2011 година. Инструментите за ратификација беа разменети во Минхен на 5 февруари 2011 година. Документот стапи на сила за да го замени Договорот за намалување и ограничување на стратешкото офанзивно оружје (СТАРТ-1) од 31 јули 1991 година и Договорот помеѓу Соединетите Американски Држави и Руската Федерација за намалувања на стратешките офанзивни (SORT) од 24 мај 2002 година.
Клучни одредби
Договорот предвидува секоја страна да го намали и ограничи своето стратешко офанзивно оружје така што седум години по неговото стапување во сила нивниот вкупен износ нема да надмине: 700 распоредени интерконтинентални балистички ракети (ICBMs), балистички ракети лансирани од подморница (SLBMs) и тешки бомбардери ( HB); 1.550 боеви глави; и 800 распоредени и нераспоредени фрлачи на ICBM и SLBM, како и тешки бомбардери. Договорот го воведе концептот на „нераспоредени“ возила за испорака и фрлачи, со други зборови, оние кои не се во состојба на борбена готовност, но се користат за обука или тестирање и не се вооружени со боеви глави (СТАРТ-1 и СТАРТ-2 покриени нуклеарни боеви глави поставени на распоредени стратешки возила за испорака). Новиот СТАРТ се однесува и на сите новоизградени стратешки офанзивни оружја.
Секоја од страните има право самостојно да го одреди составот и структурата на своето стратешко офанзивно оружје во вкупните граници утврдени со Договорот (може да го зголеми нивниот број строго во рамките на условите на договорот). Новиот СТАРТ забранува распоредување на стратешко офанзивно оружје надвор од националната територија.
Две одредби од документот се однесуваат на анти-ракетната одбрана (АБМ): едната се однесува на односот помеѓу стратешкото офанзивно оружје (нуклеарно оружје) и стратешкото одбранбено оружје (системи за противракетна одбрана), а другата – забрана за конверзија на ICBM и SLBM лансери во ракетни одбранбени фрлачи пресретнувачи, како и нивна обратна конверзија. Нема ограничувања за ракетната одбрана. Насобраните нуклеарни боеви глави остануваат неизброени. Технички, овој дел од нуклеарниот арсенал може да се распореди прилично брзо, доколку која било од страните престане да се придржува до Договорот.
Валидност
Документот е потпишан на десет години (до февруари 2021 година) со можност за продолжување за период не повеќе од пет години. Вклучува одредба за излез.
Републиканскиот претседател Доналд Трамп, кој дојде на власт во САД во 2017 година, го нарече Новиот СТАРТ „едностран договор“. Тој тврдеше дека тоа е покорисно за Москва отколку за Вашингтон. Неговата администрација инсистираше на изготвување нов договор во кој ќе биде вклучена Кина, или на продолжување на договорот, но под услов тој да ги вклучи најновите видови стратешко и тактичко нуклеарно оружје, како и дополнителни механизми за верификација. Русија понуди да го продолжи документот без никакви предуслови.
Откако демократската администрација предводена од Џо Бајден ја презеде власта во 2021 година, Договорот беше продолжен без предуслови. На 26 јануари 2021 година, Русија и Соединетите држави разменија ноти за постигнување договор за негово продолжување за пет години (до 5 февруари 2026 година), а на 3 февруари белешки за завршување на внатрешните процедури неопходни за негово продолжување.
Усогласеност
Во времето кога документот стапи на сила во 2011 година, Соединетите Држави имаа 882 распоредени возила за испорака, вклучувајќи ICBM, SLBM и HB, 1.800 боеви глави и 1.124 распоредени и нераспоредени фрлачи; Русија имаше 521 распоредено возило за испорака, 1.537 боеви глави и 865 фрлачи (во натамошниот текст: податоци на Стејт департментот на САД). Соединетите Држави ги постигнаа одредниците во септември 2017 година, а Русија ги исполни своите обврски за намалување на стратешкото офанзивно оружје до 5 февруари 2018 година.
Од 1 септември 2022 година, Русија имаше 540 распоредени возила за испорака на нуклеарно оружје, 1.549 нуклеарни боеви глави и 759 распоредени и нераспоредени фрлачи. Соединетите Американски Држави имаат 659 возила за испорака, 1.420 боеви глави и 800 распоредени и нераспоредени фрлачи. Експертите веруваат дека останува груб паритет меѓу стратешките нуклеарни сили на Русија и САД.
Билатерална консултативна комисија, размена на податоци, инспекции
За да се промовира спроведувањето на целите и одредбите на Договорот, беше формирана билатерална консултативна комисија, во чии рамки може да се формираат работни групи за да разговараат за различни проблеми. Состаноците се свикуваат секогаш кога е потребно на барање на која било од страните. Агендата на ваквите состаноци и нејзините активности по правило не се објавуваат јавно.
Размената на телеметриски информации за лансирање на проектили се врши со договор и на паритетна основа за не повеќе од 5 лансирања годишно. Двапати годишно – во март и септември – страните разменуваат информации за бројот на боеви глави и возила за испорака.
Според Новиот СТАРТ, треба да се вршат координирани теренски проверки на стратешко оружје во базите на ICBM, базите на подморниците и воздушните бази. Договорот предвидува 18 годишни инспекции од два вида. Инспекциите од типот 1 се вршат на местата на распоредено стратешко офанзивно оружје – бази на копнени ICBM, бази за распоредување на SSBN (подморници на нуклеарен погон вооружени со ICBM) и стратешки воздушни бази на воздухопловството. Инспекции од типот втор се одвиваат на местата за полнење, поправка и складирање на проектилите. Протоколот на договорот наведува дека секоја страна може да спроведе до десет инспекции од типот еден и осум инспекции од типот два.
Во периодот кога Договорот стапи на сила, страните одржаа 328 инспекции и 19 состаноци на консултативната комисија и разменија 25.311 известувања (според податоците достапни од 1 февруари 2023 година).
Тековен статус на новиот СТАРТ
На 8 август 2022 година, Русија ги извести Соединетите држави дека привремено ги затвора своите капацитети за инспекциите на Нов СТАРТ. Руското Министерство за надворешни работи објасни дека тоа е присилна одлука донесена во позадина на антируските санкции наметнати од Западот по почетокот на руската специјална воена операција во Украина во февруари 2022 година. Забрана за премин на руски авиони што превезуваат инспектори, проблеми со визата за време на транзитот и тешкотиите со плаќањето на услугите, всушност, ја одзедоа Русија од најмала шанса да изврши инспекции на територијата на САД и создадоа „еднострани предности за американската страна“.
Првиот состанок на консултативната комисија по почетокот на специјалната воена операција требаше да се одржи во Каиро на 29 ноември – 6 декември 2022 година. Сепак, еден ден пред состанокот руското Министерство за надворешни работи соопшти дека тој е одложен. Подоцна, портпаролката на руското Министерство за надворешни работи Марија Захарова и заменик-министерот за надворешни работи Сергеј Рјабков изјавија дека Русија не може да разговара за Нов СТАРТ со Соединетите Држави се додека испорачува оружје на Украина.
