Анализа на Меѓународниот институт за блискоисточни и балкански студии ИФИМЕС од Љубљана:
Геостратешките тензии меѓу Русија и европските земји по „специјалната воена операција“ во Украина, започната од рускиот претседател Владимир Путин на 24 февруари 2022 година, ја ставаат Европа пред тешка и деликатна одлука во врска со снабдувањето со енергетски извори „нафта и природни гас“, особено откако западните земји воведоа санкции за рускиот енергетски сектор.
Европа е заглавена помеѓу ограничените внатрешни енергетски ресурси и зависноста од увоз. По воведувањето санкции за рускиот енергетски сектор, земјите од ЕУ се во трка со времето за да најдат алтернативни извори на енергија за да ја намалат енергетската зависност од Русија.
Меѓусебната зависност на Русија и европските земји во областа на енергетиката може да се види во фактот што, пред украинската криза, ЕУ беше еден од главните економски и трговски партнери на Руската Федерација, бидејќи нејзиниот удел во руската надворешна трговија беше околу 50%, а енергијата претставуваше главна и најважна оска на односот меѓу двете страни. ЕУ увезува 90% од својата потрошувачка на гас, а Русија обезбедува повеќе од 40% од вкупната потрошувачка на гас во ЕУ, како и 27% од увозот на нафта и 46% од увозот на јаглен. Покрај тоа, околу 168.300 километри од гасоводната мрежа на европскиот континент зависи од рускиот гас.
Од друга страна, Русија беше зависна од европскиот енергетски пазар, каде што повеќе од 80% од руското производство на нафта и гас беше насочено кон европскиот пазар, а повеќе од половина од своите технолошки потреби за нафтената и гасната индустрија увезуваше од ЕУ.
ЕУ бара алтернативи за рускиот гас
Во контекст на решеноста на ЕУ да го диверзифицира снабдувањето со енергија и нејзините обиди да се „одвикне“ од руските енергетски извори, вниманието се насочи кон Катар со надеж за изнаоѓање брзи решенија за европскиот пазар, откако таа земја најави зголемување на производството на течен природен гас од 77 милиони тони годишно на 126 милиони тони до 2026 година. Катарскиот гас не може да биде алтернатива на рускиот гас, поради неколку важни причини, меѓу другите, немањето гасоводна мрежа од катарските производствени капацитети до европската гасоводна мрежа (Турција). Катар ја информираше ЕУ дека е обврзана со долгорочни договори кои ги опфаќаат последните три децении со азиските земји и теоретски може да извезува само 10-20% од своето производство во Европа. Ваквите решенија се краткорочни и неодржливи со оглед на релативно високите трошоци за транспорт на течен гас со бродови, кои бараат посебни постројки за трансформација пред употреба од течна во гасовита состојба.
Откако не успеаја напорите да го замени рускиот гас со алтернативни производители како Катар, САД, Азербејџан, ЕУ се сврте кон Алжир како еден од најголемите извозници на природен гас во светот и нејзината географска близина со Европа. Алжир може да биде едно од долгорочните решенија, бидејќи ЕУ всушност нема да може да ги компензира испораките на руски гас во Европа, со оглед на огромната разлика во производството на двете земји и капацитетот на алжирските гасоводи кон Европа, кои изнесуваат околу 32 милијарди м3, наспроти 300 милијарди м3, колку што Русија годишно ја снабдуваше Европа пред воведувањето на санкциите.
Алжирски гас: дали може да стане алтернатива на рускиот гас во Европа?
Пред почетокот на војната во Украина, Алжир ја снабдува ЕУ со околу 13% од потребниот гас, додека Русија ја снабдува Европа со околу 47%. Во контекст на напорите на ЕУ да се дистанцира од рускиот гас, Алжир се појавува како „спасител“ за европскиот континент, бидејќи е на 11-то место во светот во однос на истражените резерви на природен гас, како и на третото место по резервите на гас од шкрилци по Кина и Аргентина.
Алжир може да биде еден вид алтернатива на рускиот гас, имајќи предвид дека ја снабдува Европа со гас преку трансмедитеранскиот гасовод TransMed и танкери за течен природен гас. Денес, Алжир е вториот најголем снабдувач на гас во Италија, веднаш по Русија. Алжир исто така извезува гас во Шпанија преку два гасоводи Магреб-Европа (МЕГ), кои минуваат низ Мароко и Медгаз, кој е подморски гасовод меѓу Алжир и Шпанија. Франција и Португалија се снабдуваат со алжирски гас преку Шпанија.
Алжир може да ги искористи новите околности за да ја снабдува Европа со гас и да добие огромни дополнителни средства во државниот буџет кој во изминатиот период се соочуваше со дефицит. Прашањето за енергијата во Алжир зазема широк опсег на официјални и академски интереси за да се воспостави силна енергетска индустрија, што ги олеснува инвестициите во секторот.
На почетокот на април 2022 година, претседателот на Алжир, Абделмаџид Тебуне, потпиша претседателски декрет за формирање на Врховен совет за енергија, чија цел е да се развива во областа на енергијата, финансиите, енергетската транзиција, обновливите извори на енергија и научното истражување. Претседателот на Алжир претседава со Советот. Членови на Советот се премиерот и министрите за енергетика, надворешни работи, внатрешни работи, финансии, енергетска транзиција и обновливи извори на енергија и научно истражување.
Најавата за формирање на Врховниот совет за енергетика доаѓа во специфични геополитички околности на глобално ниво во чувствителен период со оглед на предизвиците со кои се соочува алжирскиот енергетски сектор, особено затоа што инфраструктурата и производствените капацитети сè уште се далеку од амбициите и можностите.
Европските политичари се собираат во Алжир
Во последните неколку недели, бројни европски лидери и официјални претставници го посетија Алжир. Францускиот претседател Емануел Макрон пристигна на 25 август 2022 година во тридневна официјална посета на Алжир, која уследи по големата криза во односите меѓу двете земји, која беше опишана како без преседан по размери.
Француските медиуми по посетата објавија дека Алжир има намера да ја зголеми испораката на гас за Франција, не откривајќи детали за дополнителните количини, а за време на посетата претседателот Макрон го пофали договорот на Алжир со Италија за снабдување со дополнителни количини гас.
Посетата кулминираше со „Алжирската декларација за обновено партнерство“, која ја обедини желбата на двете земји „да отворат нова ера во односите“ и да усвојат „конкретен и конструктивен пристап фокусиран на идните проекти и младите“.
Важно е да се напомене дека односите меѓу Франција и Алжир се влошија порано, по изјавата на францускиот претседател Емануел Макрон, во октомври 2021 година, во која тој праша: „Дали постоела алжирска нација пред францускиот колонијализам“. Така, односите со Алжир преку ноќ станаа важни за Франција, бидејќи „руската специјална воена операција“ во Украина доведе до зголемување на побарувачката на Европа за северноафрикански гас и поради зголемената миграција низ Медитеранот.
На 5 септември 2022 година, претседателот на Европскиот совет, Шарл Мишел, дојде во ненадејна посета на Алжир и се сретна со претседателот Тебун и со бројни официјални лица.
По средбата со претседателот Тебун, Мишел изјави: „Во меѓународната ситуација во која се наоѓаме, јасно е дека соработката на полето на енергетиката е неопходна и ние го гледаме Алжир како сигурен, лојален и посветен партнер на ова поле“.
Мишел додаде дека неговата средба со алжирскиот претседател „беше многу плодна средба со поглед кон иднината… Двете страни ја делат истата амбиција, да дадат нов поттик на квалитетот на односите меѓу Алжир и ЕУ“.
Европскиот функционер зборуваше и за потребата од преиспитување на договорот за асоцијација потпишан со Алжир (кој стапи на сила во 2005 година) со цел да им служи на заедничките интереси на двете страни.
Треба да се потсетиме на контроверзниот и расистички говор на Шарл Мишел во октомври 2022 година, обраќајќи им се на идните дипломати на отворањето на Европската дипломатска академија во Бриж, кога рече: „Да, Европа е градина, ние изградивме градина. Поголемиот дел од остатокот од светот е џунгла, а џунглата може да ја нападне градината“ и дека наместо да градат ѕид, дипломатите мора да „одат во џунглата“.
Алжирските власти и експерти со години бараат ревизија на договорот за партнерство со ЕУ, што и нанесе огромни загуби на алжирската економија, која не можеше да се натпреварува со европските партнери.
Алжир има договор за трговско партнерство со ЕУ потпишан во 2002 година, кој стапи во сила на 1 септември 2005 година. Договорот предвидуваше постепено укинување на тарифите за стоки и услуги од двете страни, но алжирските компании не беа во можност да се натпреваруваат со нивните европски колеги, бидејќи алжирската економија главно зависи од извозот на енергија.
Според неофицијални податоци, од 2005 година Алжир претрпел загуби од околу 30 милијарди долари, особено како резултат на укинувањето на царините, движењето на стоки и услуги во еден правец од ЕУ кон Алжир. Во октомври 2021 година, алжирскиот претседател Абделмаџид Тебуне и нареди на владата повторно да го процени и разгледа договорот.
Француската премиерка Елизабет Борн пристигна на 9 октомври 2022 година во дводневна посета на Алжир придружувана од 16 министри, за време на која се одржа петтата седница на меѓувладиниот комитет на високо ниво меѓу двете земји, кој не се состана од 2017 година. .
Министерот за енергетика на Алжир Мохамед Аркаб и европскиот комесар за енергетика Кадри Симпсон го отворија на 10 октомври 2022 година четвртиот годишен форум за енергетски дијалог меѓу Алжир и ЕУ во Алжир, последен состанок одржан во 2016 година. Потоа следеше организирање на вториот бизнис форум меѓу Алжир и ЕУ за енергетика од 11 до 12 октомври 2022 година.
Изминатиот период беше одбележан и со повеќе посети на италијански претставници на Алжир, кои кулминираа со потпишување на повеќе договори, од кои најважен е снабдувањето на земјата со дополнителни количини гас во вредност од девет милијарди долари.
Министерот за надворешни работи на Италија Луиџи Ди Мајо го посети Алжир на 28 февруари 2022 година, а потоа италијанскиот премиер Марио Драги на 11 април 2022 година го посети Алжир при што беше договорена испорака на дополнителна количина гас.
Марио Драги се врати во втора посета на Алжир на 18 јули 2022 година, за време на која го одржа четвртиот билатерален самит меѓу двете земји, што резултираше со договор за дополнителни количини гас во замена за италијански инвестиции во земјоделството и индустријата.
За време на посетата тој најави и голема инвестиција на италијански „Ени“, француски „Тотал“ и американската „Окси-Оксидентал Петролеум Корпорејшн“ во развој на наоѓалишта на нафта и гас во југоисточниот дел на Алжир, вредна четири милијарди долари. .
Алжир – Европска Унија
Односите на Алжир со ЕУ се карактеризираа со рамнотежа и со кризата што во одредени периоди влијаеше на тие односи. Несомнено е дека украинската војска и заедничките интереси на двете страни придонесуваат за зближување, и покрај несогласувањето околу обединувањето на Алжир со Русија и прашањето за човековите права во Алжир.
Алжир, која е најголемата африканска и арапска земја со површина од 2.381.000 km2, 44 милиони жители и 1.622 km крајбрежје на Средоземното Море, е многу важна за евро-медитеранската соработка на сите нивоа. Околу две третини од алжирскиот извоз оди во ЕУ, која е главен трговски партнер на Алжир. Во 2020 година билатералната трговија ќе достигне ниво од 24,9 милијарди евра.
Во контекст на новата европска економска политика, аналитичарите сметаат дека алжирската економија сѐ уште нема корист од договорот за асоцијација со ЕУ. Алжир треба да започне со ревизија на договорот, барајќи поголеми придобивки за економијата на земјата, особено производниот сектор. Глобалната енергетска криза, особено поради недостатокот на пристап до природен гас, е историска можност за Алжир.
Алжирската економија може да има голема корист, со оглед на сегашните меѓународни околности, од директните европски инвестиции во нафтениот сектор и обновливите извори на енергија (сончева енергија). Алжир, поради својата географска положба, има едно од најголемите соларни полиња во светот. Времетраењето на инсолацијата речиси надминува 2.000 часа годишно и може да достигне до 3.900 часа, особено на висорамнините и во пустините[7].
Аналитичарите тврдат дека алжирската влада треба да ги забрза неопходните економски реформи и да ја модернизира легислативата за да биде подготвена за пристигнувањето на најавените странски инвестиции. Меѓу итните реформи за подобрување на деловната клима во земјава е вистинското спроведување на законот за инвестиции, отстранувањето на административните пречки и подобрувањето на ефикасноста на банкарскиот систем.
