Начинот на кој државата избира што треба јавно да биде запаметено или заборавено во минатото се рефлектира на моделот на пренесување на интерпретациите на минатите искуства од од една генерација до друга, детерминирајќи ја социјалната и политичката рамка околу која е структуирано современото општество. На тој начин се утврдуваат индикациите за вредностите на кои е положен посттоталитарниот идентитет на нацијата и демократските основи на нејзината политичка култура.
Од независноста до сега, некогашната држава Република Македонија си поигрува со колективната меморија на македонскиот народ. Кај нас историчарите и политичарите постојано се занимаваа со историски реконструкции на колективна меморија обидувајќи се да го дефинираат или редефинираат националниот идентитет. Ризичен бизнис како што може да видиме. Вообичаено, начинот на кој една држава избира што треба да биде јавната меморија на нацијата, зборува за нејзините демократски капацитети. Погледнете ги демократските капацитети на нашата и се’ ќе ви стане јасно. Затоа имаме недоследности и конфузија во процесот на пренесување и интерпретирање на минатите искуства од една генерација на друга. Ако порано, нашата колективната меморија беше заробена во старите и добри идеолошки догми, анатемисувајќи го секој обид усвоените и еднаш засекогаш дадени вистини да бидат предизвикани од поинакво поимање на историјата и реалноста што не опкружува, денес гледаме како станува предмет на политичко историски инжињеринг на нејзино редефинирање. Кога подобро ќе размислам историјата на која е градена колективната меморија кај нас никогаш не била постојан дијалог на сегашното општество со минатото. Нашата колективна меморија е креирана низ промоција на митови и политички мотивирани толкувања на настаните од минатото на нашата историја. Колку била наша гледаме од леснотијата со која влеговме во нејзино редефиниирае под диктат на нашите соседи.
Очигледно дека од почетоците на креирањето на „македонската држава“ историчарите и политичарите се постојано во интеракција во процесот на историска (ре)конструкција на дефинирање и редефинирање на нашата колективна меморија, како прибежиште на нашето чувство за припадност. Историско политичкиот инжињеринг и неговото влијание врз историските толкувања и viceversa кај нас може да се види на три нивоа. Важно е да се направи разлика меѓу овие нивоа, иако тие често се спојуваат едни со други и често се чести граничните случаи.
Првиот е оној на митот за основање или наративниот идентитет на еден народ. Втората е политичката експлоатација или манипулација на историјата со една политичка фракција против друга. Третиот е тоталитарното создавање и наметнување на сеопфатен историски мит кој е присилно понуден како модел врз целото општество и врз учењето и пишувањето на историјата како официјална вистина, чија негација или критика се смета за предавство.
Затоа во некогашната Репубика Македонија, идеолошката спрега на политиката и историјата, не дозволи да се поврземе со минатото, онака како што тоа го бара современата историја. После 28 години независност сум пред сериозна дилема. На што, на кого и во што да верувам. Во кое минато да верувам? Кој дел од колективната меморија на овој народ ни припаѓа изворно нам?
Едно сум сигурен. Потврдена е идеолошки фаталната привлечност и пријателство на историјата и политиката во македонското општество. Особено, кога го слушам молкот на креаторите на колективната меморија кај нас можам да ја видам нивната идеолошка платформа во третирањето на историските факти. Самите се соголија оној момент кога политиката повика на промена на историските факти со цел да ги оправда своите политички цели (читај промена на името на државата). Тие веднаш ги понудија своите услуги. Со име и презиме. Од чувари на идеолошко креирната меморија на овој народ се претворија во флексибилни интерпретатори на историските факти. Знаев дека објективна интерпретација на историските факти не е можна, а фактите како такви не значат ништо. Историчарите креираат рамка во која им даваат значење на фактите од минатото. Нашата рамка се виде дека била идеолошка и ништо повеќе.
Затоа зборовите на Ернест Ренан се’ повеќе имаат смисла во контекст на ретуширањето на колективната меморија на македонскиот народ:
„Историјата не е толку многу за колективната меморија, туку, пред се’, за заборавањето“.
Денес ни се нуди нов различен историски наратив од оној што го знаевме, со цел да може да се редефинира или реконструира поинакво минато во светло на новите околности. Влеговме во процес на ретуширање на минатото преку ретуширањее на колективната меморија на македонскиот народ. Со цел за редефинирање на неговиот идентитет. Сега отворено прашувам: кои историски книги и кои автори да консултирам во толкувањето на историските факти, како основа на која е градена нашата колективна меморија. На истите оние што влегоа во процес на преговори за нејзино редефинирање? Или одговорот на моите дилеми да ги побарам кај нашите соседи.
Прифаќам дека историјата е субјективна и отворена за различни толкувања. Но, не можам да прифатам кога политичко партиски поглед на историјата се користи за остварување на одредени цели. Кога историјата станува растглива категорија за одредена политичка добивка. По цена на колективната меморија на нацијата и нејзиниот идентитет.
Или беше бетониран со договорот од Преспа?
Автор: професор Звонимир Јанкуловски за НетПрес
